نام نویسنده: عليرضا صالحى
ماهنامه شبکه – تير ۱۳۸۴ شماره 55 -گفتگوى اختصاصى ماهنامه شبكه با دانشمند ارشد پروژه SETI@Home درباره بزرگ ترين پروژه Grid Computing دنيا براى يافتن موجودات فرا زميني. نزديك به صد سال پيش، چيزى بيشتر يا كمتر، دو دانشمند به نام تسلا و ماركونى، كار بر روى امواج راديويى را آغاز كردند و از حاصل كار آن‌ها، راديو پديد آمد. شايد از همان زمان بود كه كره زمين، ديگر از ديد ناظران بيرونى، اگر باشند، به آن حدى از تكامل رسيد كه بتواند چيزى را به ماوراى جو بفرستد؛ امواجى كه نشانه‌هايى از تمدن را با خود داشتند.
دير زمانى پس از آن، كارل ساگان به اين انديشه درآمد كه اكنون، ديگرانى كه وجودات فرازمينى يا E.T مى‌خوانيمشان، مى‌توانند ما را ببينند، پس ما چرا چشم نگردانيم و در پى آنان نباشيم. آيا وسيله‌اى براى اين جستجو مهيا است؟ آرسيبو (Arecibo)، راديو تلسكوپى با قطر سيصد متر، در عمق دره‌اى در پورتوريكو، اين چشم زمينيان است، نگران به آسمان، حريص ديدن امواج كيهانى و مترصد يافتن نشانه‌‌اى ازE.T. اصطلاح “جستجو براى يافتن هوش فرازميني” يا Search for ExtraTerrestrial Intelligence كه به اختصار SETI ناميده مى‌شود، عنوان پروژه‌اى است كه به منظور تحقق بخشيدن به اين روياى شايد دست نيافتنى برپا شده است.
SETI پروژه‌اى كه مدت‌هاست به راه افتاده ولى كمتر درباره آن صحبت شده است. پروژه‌اى بزرگ و پيچيده كه در پى يافتن پاسخ سؤالاتى ساده است: “آيا ما تنها هستيم” و “آيا كسى آنجا هست؟” اگر پى‌گير مباحثى اين چنينى باشيد و يا از خوانندگان دائمى ماهنامه شبكه، مطلع هستيد كه پروژه‌هاى SETI و SETI؛home در شماره 32 (ارديبهشت 82) معرفى شدند و در آن به تشريح عملكرد و نحوه مشاركت در آن پرداخته شده است. اكنون كه در حدود دو سال از آن زمان مى‌گذرد، بى‌مناسبت نديديم كه بار ديگر SETI؛home را مطرح كنيم ولى اين‌بار از زبان يكى از دانشمندان دست‌اندركار آن.
لذا پس از انجام مكاتبات متعدد با انجمن سياره‌شناسى آمريكا و دانشگاه كاليفرنيا، موفق شديم مصاحبه‌اى اختصاى را با آقاى دكترDan Werthimer ، مدير پروژه SEREDIP و دانشمندان ارشد پروژه SETI؛home ترتيب دهيم. در ضمن لازم است كه از همكارى‌هاى آقاى دكترAmir Alexander و خانم Sussan Lendroth از انجمن سياره‌شناسى كه هماهنگى‌هاى زيادى را در اين خصوص انجام دادند، تشكر نماييم.
آقاى دكتر ورتيمر، با تشكر از اينكه با وجود مشغله كارى فراوان، فرصتى براى طرح سؤالات در اختيار ماهنامه شبكه قرار داديد، اگر بخواهيد به اختصار SETI را معرفى كنيد، آن را چگونه بيان خواهيد كرد؟
● با تشكر متقابل از شما، همان‌گونه كه مى‌دانيد SETI سرنام كلمات Search for Extra Terrestrial Intelligance (جستجو براى يافتن هوش فرازمينى) است كه هدف از آن يافتن پاسخ سؤالاتى مانند اينكه “آيا ما تنها هستيم” مى‌باشد. همه مى‌دانيم كه از كره زمين مقادير بسيار زيادى امواج راديويى و تلويزيونى و سيگنال‌هاى مختلف منتشر مى‌شود. يعنى بيش از پنجاه سال است كه امواج تلويزيونى منتشره از سوى زمين به سمت ده‌ها هزار ستاره روان است و از جانب آن‌ها (وقتى كه به آن‌ها برسد) قابل‌دريافت. براى همين هم نامعقول نخواهد بود اگر فكر كنيم كه تمدن‌هاى ديگرى در سطح كهكشان هم ممكن است چنين امواجى را ارسال كرده باشند. پس مى‌توانيم به دنبال يافتن امواج راديويى، تلويزيونى، ليزرى و … باشيم. براى همين هم مهم‌ترين ابزارى كه داريم تلسكوپ راديويى آرسيبو(Arecibo) به قطر 300 متر در پورتوريكو مى‌باشد. براى پردازش و تحليل يافته‌ها نيز از قوى‌ترين ابركامپيوتر دنيا استفاده مى‌كنيم.
شما چگونه به SEIT علاقمند شديد؟
● من زمانى كه دانش‌آموز دبيرستان بودم، به داستان‌هاى علمى تخيلى و موضوعات ستاره‌شناسى علاقمند بودم و آثار كارل ساگان، ايزاك آسيموف و جورج گاموف را مطالعه مى‌كردم. در ادامه همين علائق و كنجكاوى‌ها، به باشگاهى به نام HomebrewComputer پيوستم كه كار آن طراحى الگوريتم‌ها و ريزكامپيوترهايى بود براى يافتن علائمى كه احتمالا از موجودات فرازمينى دريافت مى‌شد. اگر بخواهم شما را با حال و هواى آن اشگاه آشنا كنم، بايد بگويم كه تعدادى از افراد مؤثر در دره سيليكون نظير استيوجابز و استيو وزنياك هم كارشان را از همان‌جا و با همان ماجراجويى‌هاى علمى شروع كردند.
● پروژه SETI از كجا شروع شد؟
● مى‌دانيد كه جمع‌آورى داده‌هاى راديويى دريافتى از آسمان و پردازش آن‌ها، به پروژه SEREDIP باز مى‌گردد. پروژه‌اى كه اكنون مدير آن هستم و در آنجا از دوازده راديو تلسكوپ براى جستجوى آسمان‌ها استفاده مى‌كنيم. همان تجهيزات اكنون در پورتوريكو، استراليا و ايتاليا در خدمت SETI هستند.
● و SETI@home چگونه شكل گرفت؟
● فكر اصلى پروژه متعلق به دنشمند علوم كامپيوتر يعنى David Gedye در سياتل است. وى سپس يك تيم چهار نفره متشكل از خودش، بنده، Woody Sullivan و David Anderson را براى عملياتى‌كردن پروژه سازماندهى كرد كه نتيجه آن چيزى است كه اكنون مى‌بينيد. ما تلاش كرديم كه با طراحى روش‌هايى، مشاركت همه ساكنان كره زمين را در اين امر جلب نماييم.
● حاميان اصلى پروژه چه سازمان‌هايى هستند؟
● انجمن سياره‌شناسى، شركت سان‌مايكروسيستمز، بنياد ملى علوم و دانشگاه كاليفرنيا
آيا تأكيد پروژه SETI فقط بر روى دريافت امواج راديويى است؟
● ببينيد، امواج راديويى (شامل امواج رادارها، راديوها و تلويزيون‌ها) متحمل‌ترين نوع امواجى هستند كه يك تمدن مى‌تواند توليد كند. اين امواج ممكن است جهت كاربردهاى ارتباطى باشند يا حتى به منظور معرفى تمدن خودشان به ساير نقاط كهكشان ارسال شده باشند. اما به غير از اين‌ها، ما با استفاده از ابزارهاى مختلفى كه داريم و با همراهى راديو تلسكوپ، مشغول جمع‌آورى امواج راديويى و ليزرى هستيم. در مجموع شش روش مختلف براى يافتن موجودات فرازمينى در دانشگاه كاليفرنيا فراهم آمده است.
ولى 95 درصد از كارSETI مبتنى‌بر امواج راديويى است. يعنى تمدن بشرى را هم كه نگاه كنيد، با استفاده از دستگاه‌هايى نظير تلويزيون، راديو، رادار و نظاير اين، مشغول انتشار امواج راديويى است.
● چقدر احتمال يافتن موجودات فرازمينى وجود دارد؟
●در كهكشان ما، يعنى كهكشان راه‌شيرى، در حدود سيصد ميليارد ستاره وجود دارد كه تعدادى از آن‌ها شبيه خورشيد ما هستند و بعضى از آن‌ها به دور خود سياراتى دارند. زمانى كه كره‌زمين به قدر كافى سرد شد، به همراه فراهم بودن عوامل ديگر، حيات در آن به وجود آمد. دانشمندان گمان مى‌كنند كه ممكن است در سيارات ديگرى هم مشابه همين اتفاق روى دهد و انواع ديگرى از حيات پديدار شود يا شده باشد. البته دليلى وجود ندارد كه آن‌ها هم حيات هوشمند باشند يا حتى حيات هوشمندى كه قادر به ايجاد فناورى نيز باشد. وليكن اي‌ها دليل نمى‌شود كه ما جستجو نكنيم. يعنى خلاصه بگويم به همان اندازه كه دلايلى براى جستجو نكردن داريم، همان‌قدر هم دلايل قانع‌كننده براى انجام جستجو وجود دارد.
و چنين تمدن‌هايى به فرض وجود، چرا بايد علاقمند به برقرارى ارتباط با ما باشند؟ ● شخصاً معتقدم كه تمدن‌هاى هوشمند علاقمند به برقرارى ارتباط با تمدن‌هاى ديگر هستند. اما ارتباط با تمدن‌هاى بيگانه الزاماً از طريق ارسال مستقيم علائم صورت نمى‌گيرد و ممكن است از طريق برخورد تصادفى با سيگنال‌هاى ارسالى، مثلاً علائم رادار، سيگنال‌هاى يك اجاق مايكروويو يا امواج الكترومغناطيسى موفق به كشف آن‌ها ويم. البته ديدگاه بدبينانه هم آن است كه نهايتاً از كشف‌كردن تمدن‌هاى غيرزمينى پشيمان شويم!
● با معرفى پروژه SETI@home قصد داريد كه همه مردم جهان و حتى در خانه‌ها، براى يافتن هوش‌فرازمينى كمك بگيريد. آيا همينطور است؟
● بله. براى مشاركت در پروژه و يافتن موجودات هوشمند فرازمينى، كافى است كه يك كامپيوتر در خانه، محل كار يا مدرسه داشته باشيد كه به اينترنت هم متصل باشد. با دريافت برنامه محافظ صفحه نمايش مخصوص پروژه كه از نشانى http://seti.berkeley.edu قابل دانلود است، به خيل عظيم پردازش‌كنندگان اطلاعات پروژه SETI خواهيد پيوست. يعنى در زمان‌هاى بى‌كارى كامپيوتر، از آن براى پردازش داده‌ها استفاده مى‌شود و با اجازه دارنده كامپيوتر، اطلاعات پردازش‌شده به دانشگاه بركلى برمى‌گردد. كليه اطلاعات بازگشتى نام شما را به عنوان پردازش‌كننده به همراه دارد. و اين يعنى اينكه شايد شما نخستين كسى باشيد كه علائم مربوط به هوش فرازمينى را يافته ايد.
ممكن است در مورد مراحل انجام پردازش توضيح بيشترى بدهيد؟
● در حال حاضر حدود 4/5 ميليون كامپيوتر در سراسر دنيا به SETI@Home پيوسته‌اند و بزرگ‌ترين ابركامپيوتر روى زمين را تشكيل داده‌اند. سرعت كارى اين ابركامپيوتر در حدو 70 ترافلاپس (70 ميليارد عمليات مميز شناور در ثانيه) است. اين رقم يعنى اينكه يك كامپيوتر منفرد به مدت دو هزارسال به طور مداوم و هر روز كار كند. اين 4/5 ميليون كامپيوتر در حال حاضر در 226 كشور جهان پراكنده هستند و مى‌توان گفت كه در ضمن بزرگ‌ترين پروژه Grid Computing جهان را نيز شكل داده‌اند.
كليه اطلاعات دريافتى از راديوتلسكوپ‌ها مجتمع مى‌شوند. سپس پردازش اوليه‌اى روى آن‌ها صورت مى‌گيرد. در اين قسمت داده‌هايى وارد مى‌شوند كه قبلاً اثرات تداخلى امواج و سيگنال‌هايى كه از منابع زمينى منتشر شده‌اند، از آن‌ها جدا شده‌است. يعنى بين صدها ميليون سيگنال باقيمانده، جستجو صورت مى‌گيرد. در مرحله بعدى منبع توليد سيگنال به‌طور دقيق مورد بررسى قرار مى‌گيرد تا از انحراف و توجه به سيگنال‌هاى غيرواقعى اجتناب گردد. در اين‌جا شرط لازم آن است كه حداقل بيش از 60 درصد از سيگنال ارسالى از همان منبع توليد شده باشد. البته واضح است كه روند انجام اين كار تا چه حد پيچيدگى دارد. در مرحله بعدى يك بار ديگر سيگنال‌ها پالايش مى‌شوند و حاصل كار كانديداهاى نهايى هستند. خروجى اين مرحله در اختيار ستاره‌شناسان قرار مى‌گيرد تا در بين آن‌ها به جستجوى ردپاى احتمالى موجودات فرازمينى بپردازند.
پروژه SETI@home چه زمانى شروع شده و تا چه زمانى ادامه خواهد يافت؟
● پروژه در ماه مى سال 1999 آغاز شده است و تا زمانى كه نشانه‌هايى از موجودات فرازمينى (ET) پيدا كنيم، ادامه خواهد داشت. البته ممكن است قبل از آن، به دليل مشكلات مالى و نداشتن بودجه لازم، پروژه تعطيل شود.
آيا تاكنون به نتيجه مشخصى هم رسيده‌ايد؟
● كانديداهايى را به اين منظور يافته‌ايم و علائم مشكوكى را دريافت كرده‌ايم، اما هنوز هيچ‌كدام ما را به اين نتيجه نرسانده‌اند كه علائم از سوى موجودات فرازمينى هستند. يعنى در حقيقت هنوز هيچ علامت واقعى دريافت نكرده‌ايم. البته ما در پى توسعه طرح مكملى به نام BOINC هستيم. در اين طر قصد داريم از ساير علوم نيز براى يافتن موجودات فرازمينى كمك بگيريم. مثلاً از دانشمندان علوم مدل‌سازى، زيست‌شناسى، تحقيقات دارويى و … نيز براى همكارى در پروژه جديد دعوت كرده‌ايم.
● آقاى دكتر ورتيمر، با تشكر مجدد از شما كه فرصتى را جهت طرح اين سؤالات در اختيارمان قرار داديد.
● من هم سپاسگزارم و اميدوارم از اين طريق بتوانيم به شناسايى هر چه بيشتر اين پروژه در بين هموطنان شما كمك كنيم.
