دنیای اقتصاد – شهر كوچك و پرت لايونه در منتهى اليه غرب كوير صحراى آفريقا و در سرزمين عرب زبانان قرار دارد. قبل از آغاز قرن بيست و يكم ارتباط آنها با شرق عربى صرفا از طريق راديوى موج كوتاه، روزنامه‌هاى قديمى و فيلم‌هاى مصرى و گفت‌وگو با كسانى كه از مراسم حج باز مى‌گشتندانجام مى‌شد . ام اكنون جنجال و سر و صداى مكان‌هايى مثل بيروت و بغداد خيلى زود به درگاه لايونه مى‌رسد: در واقع، درست به اتاق‌هاى نشيمن آنها در طول 24ساعت وارد مى‌شود.
در سراسر جهان عرب، برخورد و تاثير ماهواره‌ها خيلى عميق و ژرف بوده است.
ماهواره‌ها نه تنها انزوا و عزلت لايونه بلكه تعداد زيادى شهرها و دهكده‌هاى ديگر را درهم شكستند (البته راه‌ها و تلفن‌ها هم همين كار را كردند.) ماهواره‌هاى تلويزيونى نوعى احساس تعلق و مشاركت در متروپوليس عربى خلق كرده است و اين شبكه‌هاى تلويزيونى كم‌كم در حال تحقق يك روياى قديمى هستند كه 50 سال است سياستمداران عرب براى آن مى‌كوشند و نتيجه‌اى نگرفتند: اتحاد عرب.
البته هنوز روياى اتحاد عرب چشم اندازى بعيد و دور است و به رغم گفت‌وگوها و سخنان متعالى در اين باره آن چيزى كه باعث پيوند اعراب با يكديگر مى‌شود، احساس همدلى و خاطرات مشترك تاريخى و اشتراك در اعتقادات اسلامى و زبان عربى است.
زبان عربى يك زبان متفاوت و متنوع و غنى است. ساكنان بومى لايو نه هنوز به لهجه محلى خود صحبت مى‌كنند. در حالى كه هر روز طيف وسيعى از كاربردهاى جورواجور زبان عربى از ادبيات كلاسيك گرفته تا شاخه‌هاى منطقه‌اى و محلى را مى‌شنوند. زبان نوشتارى كه در مدارس آموزش داده مى‌شوند به عنوان استاندارد زبان عربى مدون شنخته مى‌شود و البته در امور روزانه در حال فراموش شدن بود، اما حالا به عنوان زبان گفتارى واقعى در حال احيا است كه نه فقط براى افراد تحصيلكرده كه براى همه قابل دسترسى است:
جهان عرب براى دريافت اصول و دستورالعمل‌هاى مذهبى هم مى‌تواند مستقيما به مكه وصل شده تا از انديشه‌ها و ديدگاه‌هاى مساجد همسايه با خبر شود، اعراب مى‌توانند دو كانال خصوصى كه آل سعود مالك آن هستند را هم بگيرند.
چنين ماهواره‌هايى همگن سازى اعمال مذهبى مسلمين را تسريع مىكند. براى مثال در ماه ژانويه مقامات مذهبى عربستان سعودى به طور غير منتظره‌اى يك روز زودتر از انتظار شروع ماه ذى‌الحجه را اعلام كردند. در چهار روز اين ماه مسلمين مراسم حج را در مكه به جا مى‌آورند. در گذشته دولت‌هاى ديگر مى‌توانستند اعلام عربستان سعودى را ناديده بگيرند و بر تقويم خود متكى باشند. اما حالا ديگر حج به طور زنده پخش مى‌شود همچنين روز اول ماه شوال عيد فطر و تعطيل است.
به‌رغم بى‌نظمى كه پيش مى‌آيد و ميليون‌ها تن از مسلمانان بايد روز و برنامه خود را عوض كنند اما بسيارى از كشورها به جز اندونزى ترجيح مى‌دهند كه عيد فطر خود را با عربستان هماهنگ كنند، صرفا به اين دليل كه عموم آنها مى‌بينند كه هم‌دينان آنها در عربستان در مكه براى جشن و سپاسگزارى گرد هم مى‌آيند و اي احساسى از اتحاد مذهبى به وجود مى‌آورد.
براى مردم لايونه، مسائل منطقه‌اى و محلى هم جذاب‌تر است اما البته رنج و مشقت عراقى‌ها و فلسطينى‌ها كه 300مايل دورتر از آنها هستند هم احساساتشان را بر مى‌انگيزد. پوشش كامل تلويزيونى كه سراسر منطقه عربى را در بر مى‌گيرد باعث شده كه همه مردم مانند كافه‌نشينان دمشق و قاهره از همه چيز آگاه باشند. از ميان كانال‌هاى تلويزيونى دو كانال تلويزيونى نزد مردم محبوب‌تر از ديگران هستند، كانال العربيه و الجزيره.
الجزيره شناخته شده‌ترين كانال تلويزيونى در ميان 150كانال عربى است كه حدود 40 تا 50ميليون بيننده ثابت دارد. وقتى يك كانال تلويزيونى كه در بيروت مستقر است سال گذشته يك مسابقه آواز ترتيب داد، حدود 15ميليون بيننده در اين مسابقه شركت كرده و راى دادند به طورى كه تعداد راى دهندگان از بسيارى از انتخابات آزاد بيشتر بود.
در گذشته نه چندان دور، تنها صداى منتقد فقط از سرويس عربى بى‌بى‌سى در لندن شنيده مى‌شد و ديگر كانال‌هاى تلويزيونى عربى، دولتى بودند و طبعا انتقاد در كار نبود اما به لطف تكنولوژى، مردم عرب از قدرت انتخاب كانال‌هاى تلويزيونى برخوردار شدند، البته بسيارى از دولت‌هاى عربى سعى كردند ماهواره‌هاى خود را راه بيندازند اما اين موضوع با توجه به دايره انتخابات وسيعى كه مردم داشتند تاثير زيادى بر مردم نگذاشت. در حال حاضر كانال‌هاى متعدد تلويزيونى راهى براى ديدن و آموختن سبك‌هاى مختلف زندگى كشورها و فرهنگ‌هاى مختلف به وسيله فيلم‌هاى هاليوود است و اين راهى است براى اينكه برداشتن يك گام ديگر را تمرين كرد.
اكنون ديگر در عربستان رانندگى خانم‌ها به امرى عادى تبديل شده است.
در سوريه و مصر نيز انتخابات آزاد برگزار شد، البته نه مانند آنچه در كشورهاى اروپايى انجام مى‌شود، اما نسبت به عراق و فلسطين در وضعيت خيلى بهترى قرار دارد.
توفان الجزيره
محبوب‌ترين برنامه‌‌‌‌هاى تلويزيون‌هاى عربى برنامه‌‌هايى هستد كه براى علاقه‌مندان ايجاد سوال كند و اشتهاى تغيير را برانگيزد.
پيشرو و رهبر اين نوع برنامه‌‌‌‌هاى است. كانال تلويزيونى كه در قطر مستقر است و در سال 1996 راه‌اندازى شد و خيلى خوش‌شانس بود كه كادر و پرسنلآن كارمندان آموزش ديده در بى‌بى‌سى عربى بودند.
آنها پس از انحلال شبكه عربى بى‌بى‌سى به قطر آمدند و شبكه الجزيره را راه‌اندازى كردند و با كمك‌هاى مالى امير قطر، كانال الجزيره رهيافت جديد و تكان‌دهنده‌اى را درانداخت.
الجزيره يك شبكه اقتصادى صريح، جدى، سريع، نيرنگ‌باز و بازيگوش است و ديدگاه‌ها و افكار متضاد و تعارض‌آميز را البته از ديدگاه پان عربى در سطح جهان معرفى مىكند.
يك برنامه كه خيلى براى مردم عرب جذاب است، برنامه‌اى به نام يا opposite Direction است كه به مدت 90دقيقه پخش مى‌شود و صحنه رويارويى و جدال مستقيم رقباست چنانكه بينندگان ترغيب مى‌شوند كه تلفن زده و به اين برنامه بپيوندند. براى مثال قسمت اخير اين برنامه اين سوالات گستاخانه و جسورانه را طرح كرده است:
چرا وقتى يك رهبر عرب مى‌ميرد، مردم گريه و زارى سر مى‌دهند گويى كه نمى‌توانند بدون وى زندگى كنند؟ آيا اين رهبران هرگز موفقيتى براى ما كسب كرده‌اند؟
طرح چنين برنامه‌ها و گفت‌وگوهايى نقش برون‌ريزى و تخليه مخاطبان عرب را دارد. مهاد‌بالوت مدير تلويزيون الجزيره مى‌گويد واقعيت اين است كه قبل از ما رسانه‌ها توسط دستگاه امنيتى و سياسى دولت‌ها كنترل مى‌شدند تا هرآنچه آنها دستور كنند را اجرا كنند. اما الجزيره اين مرزها را شكست. ناگهان مردم به همه اطلاعات كه براى 40سال مخفى نگهداشته مى‌شد، دسترسى پيدا كردند. البته اين دولت‌ها با بى ميلى واكراه اجازه اندكى آزادى بيشتر را دادند.
بنابر اين ناگزير الجزيره همواره مورد حمله قرار مى‌گيرد. وقتى گزارشگران الجزيره تابوى عربى را شكستند و با مقامات اسرائيلى مصاحبه تلويزيونى انجام دادند، بعضى‌ها اين تلويزيون را متهم كردند كه صهيونيستى اس.
برخى ديگر زمزمه مى‌كردند كه به وسيله گروه‌هاى تندرو كنترل مى‌شود. دولت‌هاى زيادى هشدارمى‌دهند كه الجزيره بخش زيادى از زمان پخش خود را به مخالفان اعطا مىكند و به همين خاطر آگهى دهندگان هشدار داده‌اند كه ممكن است پول خود را در جاهاى ديگر خرج كنند.
با اين وجود جذابيت الجزيره در حال افزايش است. چند حادثه موجب افزايش محبوبيت الجزيره شد، اولى گزارش زنده و تصويرى الجزيره از كشتار فلسطينى‌هاتوسط صهيونيست‌ها بود كه مخاطبان عرب را ميخكوب كرد و موجب افزايش همدلى با فلسطينى‌ها گرديد. يك سال بعد، الجزيره تصميم خوب و مناسب ديگرى گرفت و آن تشكيل دفترى در كابل در هنگام جنگ افغانستان بود. مسلمان بودن و عرب بودن باعث شد تا جبهه بازنده جنگ افغانستان و اسامه‌بن‌لادن، الجزيره را براى ارسال پيام‌هاى خود به مسلمانان انتخاب كند.
الجزيره وقتى گزارش جنگ عراق را پخش كرد خيلى زود عصبانيت آمريكا را برانگيخت به گونه‌اى كه واشنگتن الجزيره را به سخنگويى دشمنان خود متهم كرد. وقتى هواپيماهاى آمريكايى دفتر را در كابل بمباران كردند و بعد دفتر بغداد، بسيارى از مردم عرب گفتند كه اين نتيجه مستقيم خشم آمريكاست.
علاوه بر اين، مشكل ديگرى كه براى بهترين گزارشگر الجزيره اتفاق افتاد و وى را متهم به كمك به تروريست‌ها كردند فقط به حالت اسرارگونه الجزيره افزود. الجزيره برعكس العربيه در همه جا اجازه پخش ندارد براى مثال در عراق مردم بيشتر به تماشاى كانال علاقه‌مندند و ممنوعيت پخش الجزيره در بعضى كشورها به لحاظ مالى به ضرر اين كانال تمام مى‌شود. الجزيره در مقايسه با العربيه از پول زيادى برخوردار نيست، درآمد العربيه از محل آگهى‌ها سال گذشته به 10ميليون دلار رسيد. الجزيره با بودجه مشابهى درآمدى از محل آگهى‌ها ندارد به جز كمپانى‌هاى قطري. دليل آن هم ساده است. عربستان سعودى كه چهار پنجم هزينه آگهى‌هاى عربى را به عهده دارد علاقه‌اى به دادن آگهى به الجزيره ندارد.
به تازگى شنيده مى‌شود كه ممكن است الجزيره فروخته شود. اگر چنين شود، احتمالا بار ديگر الجزيره و رسانه‌ها تحت انحصار قرار مى‌گيرند و جهان عرب مجددا به دوران قبل از الجزيره باز مى‌گردد.
