نام نویسنده: ويليامسون سينى (به نقل از مجله حقوق کامپيوتر و تکنولوژى)
همکاران سیستم – “شانون اسميت”[2] و هم كلاس او به محض فارغ التحصيل شدن در رشته‌ى علوم كامپيوتر، يك شركت آموزش نرم‌افزار كامپيوترى با نام ABC تاسيس و راه اندازى كردند. شركت ABC پس از بررسى‌هاى فراوان به اين نتيجه رسيد كه صنعت نرم‌افزار كامپيوترى به طور چشم‌گيرى از سال 1980 به‌وي‍ژه در زمينه توسعه‌ى استانداردهاى صنعتى (هم‌چون ويندوز) رشد داشته است و كاهش هزينه‌ها در زمينه‌ى سخت‌افزار باعث شده است، تقاضاى توليدات كامپيوترى افزايش يابد.
ABC پس از حصول اطمينان از آن‌كه صنعت نرم‌افزار داراى اساس و بنيان علمى است، به ناچار تمام هزينه‌هاى تحقيقات و توسعه‌ى دانش خود را در اين زمينه صرف كرد. ميزان توانايى اين شركت براى حمايت از نرم‌افزارى كه توليد مى‌كرد، معيارى بود براى تشخيص مكان‌هايى كه محصولات شركت بايد در آن‌ها پخش و توزيع مى‌شدند. در حقيقت از آن‌جايى كه ماهيت نرم‌افزار كامپيوترى به گونه‌اى است كه به سادگى قابل كپى‌بردارى است، اين شركت خوب مى‌اند كه بايد از دارايى‌هاى ارزش‌مند خود، با قوى‌ترين امكانات موجود (حق چاپ يا ثبت اختراع) محافظت و حمايت كند. افزون بر اين، ABC به طور كامل آگاه است كه اگر بتواند بدون ترس از كپى‌بردارى، نرم‌افزار خود را در بازارهاى غير آمريكايى توزيع كند، از سود بيش‌ترى برخوردار خواهد شد. شركت ياد شده تا به حال از سرمايه‌ى كافى براى سرمايه‌گذارى در سطح خارجى برخوردار نبوده است، اما به طور حتم در آينده، از چنين امكانى برخوردار خواهد بود.
از اين رو اين شركت علاقه‌مند است تا زمينه‌ى حمايت از نرم‌افزار خود را در نظام “كپى‌رايت” يا ثبت اختراع فراهم آورد. در عين حال هيچ نوع الاعاتى درباره‌ى سيستم‌هاى “كپى‌رايت” و ثبت اختراع در سطح بين‌الملل ندارد . با اين وجود مى‌داند كه بهترين راه براى افزايش طول عمر توليدات نرم‌افزارى، پشتيبانى از سوى قوى‌ترين روش‌هاى حمايتى موجود در سطح آمريكا و خارج از آن است.
چشم‌انداز اجراى كپى رايت ايالات متحده در خارج از اين كشور، باتوجه به موافقت‌نامه‌ى عمومى تعرفه و تجارت (گات)[3]، سازمان جهانى مالكيت فكرى (وايپو)[4] و به ويژه كنوانسيون‌ها و شمارى از موافقت‌نامه‌هاى چندجانبه يا دو جانبه كه در جهت تسهيل تجارت و داد و ستد بين كشورهاى عضو ايجاد شده‌اند، آسان‌تر به نظر مى‌رسد. دولت‌ها نيز كوشيده‌اند تا با وضع قوانين يكسان در زمينه‌ى مالكيت فكرى تلاش‌هايى در جهت استاندارد كردن قوانين مربوط به كپى‌رايت انجام دهند.
گرچه قوانين و موافقت‌نامه‌هاى مختلف، مشكل هزينه‌ها، ناهماهنگى و تمايل به جعل در كشورهاى خارجى را کاهش نداده است، بى‌شك اطلاعات مربوط به اين موضوع را كه كدام يك از قوانين كپى‌رايت يا ثبت اختراع، در كشورهاى خاص قابل اعمال هستند، به شكل فزاينده‌اى، افزايش داده است.
حمايت از نرم‌افزارهاى كامپيوترى در آمريكا:
الف) حمايت با عنوان كپى رايت:
درخواست كپى‌رايت براى يك نرم‌افزار در صورتى پذيرفتنى است كه اثر خلق شده به نحو صيل و ابداعى ايجاد شده باشد. اما در هر حال، استاندارد پذيرفته شده در مورد كپى رايت؛ يعنى “اصل بودن يك محصول” يك استاندارد حداقل به شمار مى‌رود .
در بيش‌تر مواقع، ابداعى بودن كار بدان معناست كه محصول به جاى كپى‌بردارى، توسط توليدكننده‌ى آن و به نحود مستقلى به وجود آمده باشد.
كپى‌رايت كه منبع 5 و كد موضوعى 6 برنامه‌ها، مدت‌هاست كه از طريق رويه‌ى قضايى شناخته شده است. تا جايى كه حتا عناصر غيرابتكارى برنامه‌هاى كامپيوترى نيز مى‌توانند از سوى كپى‌رايت مورد حمايت قرار بگيرند.
اصلاحيه‌ى قانون كپى‌رايت مصوب 1976، برنامه‌هاى كامپيوترى را زير عنوا كارهاى ادبى كه واجد كپى‌رايت هستند، طبقه‌بندى كرده است. به علاوه موسسه كپى‌رايت در آمريكا صفحه نمايش، فهرست‌ها و ساير عناصرى را كه كاربران با آن‌ها روبه‌رو مى‌شوند، واجد كپى رايت قلمداد كرده است و اين عناصر را زير عنوان كپى‌رايت برنامه‌هاى ابتكارى كامپيوترى حمايت كرده است.
بسيارى از محاكم نيز چنين نظر داده‌اند كه اجزاى غيرهنرى و غيرابداعى كامپيوترى كه با اعمال روش‌هاى گوناگون ذخيره يا دسته بندى مى‌شوند، مى‌توانند در قانون كپى رايت، تحت حمايت قرار بگيرند؛ زيرا بدين ترتيب از نوآورى و خلاقيت كافى برخوردار خواهند بود.
در نمونه‌ى ياد شده، نرم‌افزار ABC تا آن‌جايى واجد كپى‌رايت است كه اجزاى آن تنها، تركيبى از نظريات، كاركردها يا جزييات و يا ساير جنبه‌هايى كه زير نفوذ استاندارد ديكته شده‌اند، نباشد. در برخى موارد، داده‌هاى يك برنامه كامپيوترى شامل اجزايى است كه واجد كپى‌رايت نيستند و به طور گسترده، بخشى از استاندارد اين صنعت به شمار مى‌روند. بدان معنا كه داده‌هاى برنامه‌هاى كامپيوترى به ندرت واجد كپى‌رايت هستند.
بهترين نظريه را در مورد تفكيك جنبه‌هاى غيرقابل‌حمايت برنامه‌هاى كامپيوترى، از جنبه‌هاى تحت حمايت آن دادگاه بخش 2 در دعوايى كه شرح آن در ادامه خواهد آمد، ارايه داده است.
در هرحال، اثبات وجود جنبه‌هاى واجد كپى‌رايت در مقابله با ادعاى وجود نداشتن آن‌ها، تنها مانعى نيست كه ABC بايد برآن پيروز شود، مهندسى معكوس 7 يكى ديگر از موضوعات قابل طرح در اين زمينه است. بدين ترتيب كه اگر يكى از رقبا، نرم افزار ABC را از طريق بخش‌هاى غير قابل حمايت آن و بر اساس يك برنامه‌ى كامپيوترى، ايجاد و سپس آن را تكميل كند، (البته به گونه‌اى متمايز از برنامه‌ى كامپيوترى)، ABC هرگز نمى‌تواند در مقابل شخص متجاوز، ادعاى خسارت كند.
در پرونده‌ى شركت “سگا” به طرفيت شركت “اكوليد 8″، دادگاه بخش 9، کپى‌بردارى با واسطه از طريق فرآيند مهندسى معكوس را تا حدى كه داراى هدف مشروع و بدون قصد بهره‌بردارى يا مقاصد تجارى باشد، مجاز قلمداد كرده است. دادگاه ياد شده چنين فرض كرده است كه بخش 117 از قانون كپى‌رايت، از كاربرانى كه كد موضوع برنامه‌ها را كسر و به گونه‌اى كه به آسانى قابل خواندن باشد بر كد منبع تقسيم مى‌كنند، حمايت نمى‌كند. با اين حال از گردآورى آن‌ها در راستاى اهداف مناسب، با توجه به قانون “استفاده‌ى منصفانه” دفاع و حمايت مى‌كند.
در اصل، اگر دست‌رسى به محتواى برنامه‌هاى كامپيوترى، بدون كپى كردن كد آن، امكان‌پذير نباشد، اين كپى‌بردارى مجاز و قانونى قلمداد مى‌شود. گرچه رويه‌ى استاندارد كردن اين صنعت از لحاظ نظرى باعث خشنودى مصرف كنندگان است، شركت ABC بايد همواره در نظر داشته باشد كه طرح اين ادعا تا حد زيادى تاثير كپى‌رايت را كاهش مى‌دهد. درست است كه در ايالات متحده به راحتى مى‌توان يك نرم‌افزارهاى كامپيوترى را مورد حمايت قانون قرار داد، اما محاكم قضايى به طور معمول با دفاعيات طرح شده با ملايمت برخورد مى‌كنند. از اين رو بهتر است كه شركت ABC از نرم‌افزار خود با قوانين ثبت اختراع حمايت كند تا كپى‌رايت.
ب) حمايت تحت ثبت اختراع:
براى نرم‌افزار ABC، حمايت تحت ثبت اختراع بيش‌ترين سطح حمايت را فراهم مى‌كند و براى آن كه نرم‌افزار اين شركت به عنوان اختراع قابل ثبت باشد، بايد جديد، مفيد، غيربديهى و ابداعى باشد. با آن‌كه در موسسه ثبت اختراعات و علايم تجارى ايالات متحده، صدها نرم‌افزار با عنوان اختراع ثبت شده‌اند، هنوز ثبت نرم‌افزارهاى صوتى به عنوان اختراع مورد بحث و مناقشه است. موضوع اصلى قابل بحث درباره‌ى اين قبيل نرم‌افزارها اين است: آيا فرآيند تدوين داده‌ها مى‌تواند يك اختراع به شمار آيد؟ و آيا سيستمى وجود دارد كه اين فرآيند را به عنوان اختراع، قابل ثبت بداند يا خير؟
تصميمات اوليه ديوان عالى از جمله در دعاوى “گوت شاك” به طرفيت “بنسون 9″، گوياى اين عقيده است كه با آن‌كه بخش اعظم اين نرم‌افزار شامل فرمول‌هاى رياض و مفيد و جديد است، به سادگى نمى‌توان آن را زير عنوان اختراع به ثبت رساند. دردعواى ياد شده، دادگاه اظهار كرد كه دکترين “مرحله ذهنى 10” براى انكار ثبت اختراع، ابزارى قدرتمند براى دفاع در مقابل شاكى به شمار مى‌آيد. اما دادگاه‌هاى بخش همواره اصرار داشته‌اند كه قوانين مربوط به ثبت اختراعات نرم‌افزارى به طور گسترده تفسير شوند. رويه‌ى قضايى نيز اغلب بر روابط رياضى تاكيد دارد.
با اين حال، دادگاه عالى با مجاز دانستن ثبت يك ساختار جديد و مفيد زير عنوان اختراع، براى كمك به حقايق و ابزار علمى، لحن تند دادگاه‌هاى بخش را ملايم‌تر كرده است. (گرچه خود روابط رياضى قابل بت نباشد) با ملايم شدن نظريه‌ى دادگاه “گوت شاک”، اين اميدوارى افزايش يافت که نظر مثبت محاکم به حمايت از اين برنامه‌ها جلب شود.
هم‌چنين دادگاه در پرونده شرکت “دياموند” به طرفيت شرکت “ديه 11″، با اين اظهارنظر كه “هرچيزى که تا كنون در کره‌ى خاکى به وسيله‌ى انسان ديگرى ساخته نشده باشد، تحت عنوان اختراع قابل ثبت است”دامنه‌ى ثبت يك نرم‌افزار را با عنوان اختراع گسترش داد.
دادگاه‌هاى محلى و عالى در دو مرحله (در دعاوى “فرى‌من والتر” و “آبله”) 12 استاندارد قانونى را براى تعيين اين مساله که آيا برنامه‌اى تحت عنون اختراع قابل ثبت است يا خير؟ تثبيت کردند.
باى ارزيابى اختراع بودن يا نبودن يك نرم‌افزار دادگاه تعيين مى کند که
1) اختراع مورد ادعا به طور مستقيم يا غير مستقيم شامل روابط رياضى مى شود يا خير؟
2) در صورت وجود پاسخ مثبت، آيا اختراع مورد ادعا در مجموع شامل روندهايى به جز روابط رياضى نيز هست يا خير؟ در اين صورت اين ادعا بر طبق ماده 101 قانون ثبت اختراعات آمريکا قابل پذيرش و ثبت است.
حتا روش‌هاى تجارى که در يک برنامه‌ى کامپيوترى تکميل مى‌شوند، اگر افزون بر دربرگيرى روش‌هاى تجارى، به طور مشخص در برگيرنده‌ى هنرهاى تکنولوژيکى نيز باشند، مى‌توانند تحت عنوان اختراع به ثبت برسند. به علاوه، يک نرم‌افزار تا زمانى که در برگيرنده‌ى يک موضوع توليد باشد، تحت عنوان يک طرح صنعتى نيز قابل ثبت است.
Uspto، به تازگى خطوط راهنمايى را جهت آزمايش و سنجش اختراعات و ابداعات کامپيوترى ارايه داده است. اين دستورالعمل، ثبت هرگونه وسيله يا عملکردى را که به وسيله‌ى يک برنامه‌ى کامپيوترى يا حافظه‌ى خواندنى کامپيوتر، قابل کنترل باشند، مجاز اعلام كرده است. به هرحال دستورالعمل ياد شده يک نرم‌افزار ساده را به تنهايى قابل ثبت نمى‌داند.
شرکت ABC تمايل دارد که نرم افزار خود را با عنوان “فرآيند زبان ابزار + کاركرد(14)” به ثبت برساند. اين طرح به طور عملى مجموعه ساختارهاى متعددى را ه يک ساختار و يک طرح تبديل مى‌كند. اگر اين شرکت برنامه‌هاى کامپيوترى آموزشى خود را در يک مجموعه دسته‌بندى كند و آن‌ها را تحت عنوان يک سيستم آموزشى به فروش برساند، احتمال ثبت اين برنامه‌ها با عنوان اختراع افزايش مى‌يابد. بنابراين اگر اين شرکت خواستار ثبت نرم‌افزار خود طبق قوانين ايالات متحده باشد، مجبور است ادعاى خود را با قوانين موجود منطبق كند.
با اين وجود، بايد اين احتمال که شخص متجاوز، براى رفع مسووليت خود از دفاع غيرمعتبر بودن نرم‌افزار استفاده کند، در نظر گرفته شود. از آن‌جا که بيش‌تر نرم‌افزارهاى قابل ثبت، واجد اصول کامپيوترى، حق تقدم و روابط رياضى عملى هستند، خوانده‌ى دعوا تلاش خواهد کرد، ثابت كند که نرم افزار ABC ويژگى‌هاى غيربديهى بودن را دارا نيست و از اين رو قابل ثبت و حمايت نخواهد بود.
[1]- Sichnai F. Williamson [2]- Shanon Smith [3] – GATT [4] – WIPO ( World Intellectual Property Organization)
