شرق – رشد فناورى ها به ويژه فناورى اطلاعات و فراگير شدن آن در سطح جامعه تغييرات گسترده اى را در ابعاد مختلف زندگى انسان ها پديد آورده است. اين فناورى ها امروز با نرخى فزاينده و به صورت تصاعد هندسى در حال رشد است و به صورت نماد عصر حاضر در آمده است. رشد فزاينده اين فناورى ها در تمامى پديده ها از جمله دولت و موسسات دولتى تاثيرات شگرفى بر جاى مى گذارد. دولت ها در عصر جامعه اطلاعاتى مى بايست براى برآورده كردن نيازها و انتظارات شهروندان خدمات و محصولات خود را به طور روزافزون كيفى تر و مطلوب تر نمايند.
• • •
•مفهوم دولت الكترونيك
دولت الكترونيك استفاده سهل و آسان از فناورى اطلاعات به منظور توزيع خدمات دولتى به صورت مستقيم به مشترى، به صورت ۲۴ ساعته و در هفت روز هفته است. دولت الكترونيك درصدد بسترسازى مناسب جهت دسترسى هر چه بهتر و بيشتر شهروندان به اطلاعات و خدمات دولتى اصلاح كيفيت خدمات و ارائه فرصت هاى گسترده تر براى مشاركت در فرايندها و نمادهاى مردم سالار است.
دولت الكترونيكى در اصطلاح به استفاده از فناورى اطلاعات و ارتباط در جهت ارائه اطلاعات و خدمات به شهروندان، بخش هاى اقتصادى، كارمندان دولت و ساير قسمت هاى دولتى اطلاق مى شود. اگر چه اين فناورى هنوز دوره نوجوانى خود را طى مى كند ولى قابليت هاى انعطاف پذير اينترنت شامل پتانسيل بالاى آن براى كاستن فوق العاده هزينه ها، افزايش سود، گسترش موارد قابل دسترسى و از بين بردن فاصله ها است.
دولت الكترونيكى در حقيقت روش كليدى براى دستيابى به بسيارى از اهداف مذكور است.مشتريان دولت الكترونيك از طريق پايگاه هاى تار عنكبوتى دولت الكترونيك مى توانند در فعاليت هاى اجتماعى، سياسى و اقتصادى شركت نمايند. يكى از اهداف اساسى دولت الكترونيك تحقق بخشيدن به مردم سالارى الكترونيك است كه تمامى شهروندان بتوانند در سرنوشت خويش دخالت داشته باشند. با اين عمل و با مشاركت گسترده مردم در واقع دولت ماهيتى غيررسمى به خود مى گيرد و شهروندان مى توانند به طور كامل با دولت در تعامل باشند.
شهروندان، بنگاه هاى اقتصادى و موسسات دولتى مى توانند از طريق دولت الكترونيك فعاليت هاى گوناگونى نظير موارد زير را انجام دهند: پرداخت ماليات و عوارض، تجديد گواهينام، دريافت و تجديد جواز كسب، ثبت شركت، عقد قرارداد، ثبت ازدواج و طلاق، ثبت تولد و مرگ، انجام فعاليت هاى مالى و اعتبارى، شركت در انتخابات، پركردن فرم هاى الكترونيك براى مقاصد مختلف، بازديد از موزه ها، استفاده از كتابخانه هاى مجازى، پرداخت صورت حساب آب، برق، گاز و ده ها مورد ديگر.رسانه منتخب براى دولت الكترونيك فعلاً اينترنت است كه از طريق رايانه هاى شخصى متصل به آن قابل بهره بردارى است. ولى پيش بينى شده است كه در ۳ تا ۵ سال آينده از كيوسك ها و تلفن هاى همراه ويژه اى كه بدين منظور طراحى و ساخته خواهند شد نيز استفاده گردد.
• عوامل زمينه ساز پيدايش دولت الكترونيك
پيدايش مفهوم دولت الكترونيك در پى ظهور و گسترش فناورى هاى نوين ارتباطى و از جمله اينترنت است. تغييرات گسترده و عميقى را كه اينترنت بر ابعاد گوناگون زندگى انسان ها از روابط انسانى گرفته تا كار، آموزش، تفريح، خريد و غيره… داشته لزوم ارائه خدمات نوين و كيفى كه پاسخگوى نيازها و انتظارات شهروندان جامعه اطلاعاتى آينده باشد را نمايان مى سازد.
به طور كلى عوامل متعددى زمينه ساز پيدايش مفهوم دولت الكترونيك بوده است كه همگى ناشى از رشد فناورى و پيچيده تر شدن زندگى بشر است. دولت ها براى پاسخ به اين پيچيدگى ناگزيرند كه اقدام به ايجاد دولت الكترونيك نمايند. برخى از عوامل زمينه ساز پيدايش اين مفهوم عبارتند از: رشد فناورى به ويژه فناورى اطلاعات، سرمايه گذارى بنگاه هاى اقتصادى در بخش فناورى و اطلاعات و تطبيق آن با نيازها و شرايط خويش، رشد استفاده از اينترنت و عادت كردن مردم به استفاده از آن، تغيير انتظارات شهروندان و بنگاه هاى اقتصادى، فشارهاى ناشى از رقابت، جهانى شدن
• مزاياى دولت الكترونيك
دولت الكترونيكى مزاياى مهمى براى شهروندان، مشاغل و دولت ها در سرتاسر جهان به وجود آورده است. اگرچه اين فناورى هنوز دوره نوجوانى خود را طى مى كند ولى قابليت هاى انعطاف پذير اينترنت شامل پتانسيل بالاى آن براى كاستن فوق العاده هزينه ها، افزايش سود، گسترش موارد قابل دسترس از بين بردن فاصله ها است. دولت الكترونيكى در حقيقت روش كليدى براى دستيابى به بسيارى از اهداف مذكور است.
برخى از مزاياى دولت الكترونيكى به شرح زير است: دولت الكترونيك، شاهد مديريت كاراتر خواهد بود، خدمات دولتى بهترى به شهروندان ارائه مى شود، تعامل بهترى با شهروندان و بخش هاى بازرگانى و صنعتى به وجود مى آورد، از طريق دسترسى بيشتر و بهتر به اطلاعات، توان شهروندان افزايش خواهد يافت، خدمات به مردم، در هر زمان و هر مكان ارائه مى شود، تسهيلات با سرعت بيشتر در اختيار شهروندان قرار مى گيرد، انجام امور دولتى با شفافي بيشترى انجام مى شود، مسئوليت پذيرى از سوى بخش هاى دولتى مشاهده خواهد شد، مخاطب بخش هاى دولتى ديگر جمع نبوده، بلكه فرد است و دولت خود را در قبال برآورده كردن انتظارات تك تك افراد مسئول مى داند، كاهش بوروكراسى ادارى و كاغذبازى در ادارات از ديگر مزاياى دولت الكترونيكى است، افراد معلول چه شهروندان و چه كارمندان از خدمات دولت الكترونيكى بسيار بهره خواهند برد.
• موانع ايجاد دولت الكترونيك
در راه تحقق و پياده سازى دولت الكترونيك موانع بسيارى اعم از محدوديت هاى فنى و تكنولوژيكى، دشوارى هاى اقتصادى و مالى، نگرش هاى موجود در جامعه در سطح مسئولان و دستگاه هاى اجرايى كشور گرفته تا شهروندان و عموم جامعه و غيره قابل مشاهده است. در ميان اين موارد به طور اختصاصى مى توان به موارد ذيل اشاره كرد: در ميان مسئولان، برنامه ريزان و نيز افكار عمومى جامعه هنوز ضرورت تحقق دولت الكترونيك به طور كامل درك نشده است و مديران بلندپايه سازمان هاى دولتى، در عمل، از برنامه ريزى هاى انجام شده در جهت بسترسازى براى تحقق دولت الكترونيك حمايت لازم را به عمل نمى آورند. لذا اين مسئله نيازمند تدابير برنامه هايى به منظور تغيير نگرش ها در اين خصوص است.
در صورت درك ويژگى ها و مختصات جامعه اطلاعاتى آينده و جايگاه و نقش ايران در اين عرصه از سوى مديران و برنامه ريزان شاهد اجرا و پياده سازى اصولى و صحيح دولت الكترونيك در جامعه خواهيم بود. از ديگرسو رسانه هاى جمعى اعم از راديو و تلويزيون و مطبوعات مى بايست با اطلاع رسانى مناسب نسبت به آگاه سازى افكار عمومى شهروندان در خصوص مفاهيم و مزاياى دولت الكترونيكى اقدام كرده تا شرايط پياده سازى دولت الكترونيكى تسهيل شود، ايجاد و نگهدارى شبكه هاى اطلاع رسانى و پايگاه هاى اطلاع رسانى هزينه هاى بالايى را به ويژه براى كشورهاى در حال توسعه در بر دارد.
لذا فراهم كردن بسترهاى پياده سازى و تحقق دولت الكترونيك هزينه هاى سنگينى را بر دوش جامعه و شهروندان خواهد گذاشت، زيرسخت هاى لازم در اين زمينه در بسيارى از جوامع مهيا نيست. عمده ترين بستر پياده سازى دولت الكترونيك، اينترنت است كه فراهم كردن امكانات مناسب در اين زمينه ضرورى و اجتناب ناپذير است، فقدان يا كمبود نيروهاى متخصص در زمينه فناورى هاى اطلاعات به ويژه در كشورهاى جهان سوم نيز از ديگر محدوديت هاى موجود است، در طراحى و اجراى دولت الكترونيكى، دولت بايد به سياست ها از جمله مسائل اقتصادى، مقررات گذارى و حقوق كاربران توجه داشته باشد، ثبت و نگهدارى سوابق الكترونيكى از جمله مسائل مهم در اجرا و پياده سازى دولت الكترونيك در جامعه است، برخى از چالش هاى پياده سازى دولت الكترونيك مربوط به ابعاد اجتماعى و سياست هاى اطلاعاتى مربوط به اينترنت به عنوان زيربناى پياده سازى دولت الكترونيك است.
