دنیای اقتصاد – كاتارينا ماكسيانووا كه ليسانس خود در رشته ادبيات تطبيقى را در ماه مه از دانشگاه كلمبيا دريافت كرد، سال پيش در كلاسى شركت كرد كه استادش دو مقاله را از مجله New Left Review براى تحقيق تعيين كرد. وى يكى را بلافاصله از طريق گوگل يافت، ولى براى ديگرى ناگزير شد راهروهاى قفسه‌هاى كتابخانه را گز كند.
وى مى‌گويد: همه دانشجويان كلاس كوشيدند آن مقالات را در اينترنت بيابند و برخى كه موفق به يافتن‌شان از طريق گوگل نمى‌شدند، حتى زحمت رفتن به كتابخانه را به خود نمى‌دادند.
كتابداران در چند سال گذشته به طور فزاينده شاهد بوده‌اند كه مردم سايت‌هاى جست‌وجوگر را نه تنها مكمل بلكه جايگزين كتابداران قرار داده‌اند، اما فقط در اين اواخر است كه آنها از گلايه درباره اين روند دست كشيده و شروع به پر كردن شكاف بين تحقيق سنتى آكادميك و نتايج ناقص و اغلب جسته و گريخته جست‌وجوى گوگل كرده‌اند.
كيت وتين برگ، مدير «ابتكار عمل نشر الكترونيك» در دانشگاه كلمبيا مى‌گويد: ما نمى‌توانيم تظاهر كنيم كه مردم به كتابخانه باز خواهند گشت و از كتابدار يارى خواهند جست.
گروه خانم وتين برگ به تازگى تحقيق سه ساله‌اى را درباره عادات تحقيق از جمله نظرخواهى از 1233 دانشجو را به پايان رساند و بدين نتيجه رسيد كه منابع الكترونيكى به ابزار اصلى گردآورى اطلاعات، به خصوص بين دانشجويان ليسانس تبديل شده است.
خانم وتين برگ كه شيوه تازه‌اى را براى فراهم آوردن بهتر مطالب تحقيقى در اينترنت پيدا كرده، مى‌گويد: ما بايد به اين شيوه‌هاى جديد پاسخ دهيم.
و اين به مفهوم همكارى با جست‌وجوگرهاى حرفه‌اى مانند گوگل و ياهو جهت تسهيل جست‌وجو براى پژوهشگران است. دانشجويان كارشناسى مانند خانم ماكسيانووا و همكلاسى‌هايش تنها كسانى نيستند كه به كمك رايانه‌هاى خود تحقيق مى‌كنند. اعضاى هيات علمى نيز خود را به اين غافله رسانده‌اند، پل دوگير، پژوهشگر اطلاعات كه در پاييز آينده در دانشگاه كاليفرنيا بركلى درباره اصالت اطلاعات به دست آمده در اينترنت تدريس خواهد كرد، مى‌گويد: يكى از نادرترين چيزهايى كه مى‌توان يافت، يك عضو هيات علمى در ميان قفسه‌هاى كتابخانه است.
در نظرسنجى دانشگاه كلمبيا، 90 درصد اعضاى هيات علمى اعلام كردند كه هفته‌اى چندين بار براى تحقيقاتشان از منابع الكترونيك استفاده مى‌كنند. تقريبا همه آنها گفتند كه اينترنت، منبع ارزشمندى است، هرچند دقت اطلاعات آنلاين فوق‌العاده نامنسجم است،اما همه‌گير بودن وب سبب شده تا رفتن به كتابخانه ديگر سرآغاز اكثر تحقيقات آكادميك نباشد.
جوزف جين، استاديار و رييس كتابخانه و علوم اطلاعاتى دانشگاه واشنگتن مى‌گويد: ماهيت تحقيق و تتبع در حال دگرگونى است. فكر مى‌كنم انقلاب ديجيتالى و استفاده از منابع ديجيتالى به طور عام واقعا سرآغاز تحولى در شيوه تفكر انسان و معرفى خود است.
چند كتابدار تحقيقاتى مى‌گويند كه گوگل در نهايت مى‌تواند نقش يك كتابخانه جهانى را ايفا كند. دانيل گرين اشتاين، كتابدار دانشگاه در كتابخانه ديجيتالى كاليفرنيا كه شاخه ديجيتالى سيستم كتابخانه دانشگاه كاليفرنياست، مى‌گويد: خيلى خوب مى‌شود اگر بتوانيد با گوگل به كتابخانه‌هاى ديجيتالى و هرگونه مجموعه كتابخانه ديجيتالى سر بزنيد. آن مى‌تواند به كتابخانه‌ها كمك كند به چيزى نايل شوند كه خودشان تاكنون بدان دست نيافته‌اند و آن نهادن كليه مجموعه‌هاى كتابخانه ديجيتالى عمومى‌مان در يك جاى مشترك است.
بزرگترين مشكل اين است كه جست‌وجوگرهايى همچون گوگل فقط نازك‌ترين لايه از اطلاعات ديجيتالى شده را مى‌گردند. اكثرشان به آنچه «وب ژرف« (Deep web) ناميده مى‌شود و اطلاعات بانك‌هاى اطلاعاتى منزوى مانند كتابخانه‌ها را در خود جا مى‌دهد، دسترسى ندارند. موتورهاى جست‌وجوگر صفحات به اصطلاح «ايست« (Static) را مى‌گردند كه عموما خودشان كاركردهاى جست‌وجو ندارند.
مثلا اگر درباره كارزار انتخاباتى آپتون سينكلر در سال 1934 براى فرماندارى كاليفرنيا در گوگل به تحقيق بپردازيد، مجموعه‌اى كامل از اعلاميه‌هايى را از دست خواهيد داد كه فقط از طريق بايگانى اطلاعات ديجيتالى شده دانشگاه كاليفرنيا و لس‌آنجلس قابل دسترسى است.
دوگيد، نويسنده مشترك كتاب «زندگى اجتماعى اطلاعات» مى‌گويد: گوگل فقط اولين لايه‌هاى هر وب سايت را مى‌گردد و تنها وقتى به زير سطح مى‌رويد، متوجه مى‌شويد كه چه چيزى را از دست داده‌ايد. وقتى ژرفتر مى‌كاويد، تعداد صفحات موجود باعث مى‌شود كه مختان سوت بكشد.
برخى برآوردها تعداد صفحات پنهان مانده از ديد اكثر موتورهاى جست‌وجوگر را 500 ميليارد صفحه تعيين مى‌كند. كتابداران مرجع مى‌كوشند مطالب پژوهشى را از اعماق وب به سطح بياورند. در ماه‌هاى اخير دهها كتابدار مرج شروع به همكارى با گوگل و ساير موتورهاى جست‌وجوگر كرده‌اند تا به آنها كمك نمايند مجموعه‌هاى اطلاعاتى‌شان را بيشتر در اختيار مردم بگذارند.
به عنوان نمونه، دانشگاه كارنگى‌ملون 6/1 ميليون صفحه از مقالات دانشمندان خود از جمله هربرت سايمون، برنده نوبل اقتصاد و كارشناس شطرنج رايانه‌اى را اسكن كرده‌اند و حالا اگر در گوگل بدنبال «هربرت سايمون و كارنگى ملون» بگرديد، مقالات وى را خواهيد يافت.
گوگل همچنين به كمك مركز كتابخانه رايانه‌اى آنلاين كه بانك‌هاى اطلاعاتى 12 هزار كتابخانه سراسر دنيا را در اختيار دارد، 2 ميليون عنوان كتاب را به ثبت رسانده است.
ساير جست‌وجوگرها در حال انعقاد قراردادهاى مشابه هستند. «ياهو» اخيرا توافقنامه‌اى با مركز كتابخانه آنلاين براى ثبت مشخصات كتاب‌هايش امضا كرد و چهارماه پيش شروع به اجراى طرحى كرد تا مطالب بيشترى از «وب ژرف» از طريق «ياهو» در دسترس كاربران قرار گيرد. «ياهو» همچنين توافقنامه‌هايى با دانشگاه ميشيگان امضا كرده تا مجموعه عظيمى از مقالات بيش از 250 موسسه آموزشى را جست‌وجوپذير سازد. اين سايت همچنين بيش از 2 هزار ساعت از مباحثات شفاهى ديوان عالى دانشگاه نورث وسترن را به‌صورت ديجيتالى درآورده است.
ولى به ازاى هر آرشيوى كه توسط جست‌وجوگرهاى تجارى جست‌وجوپذر مى‌شوند، دهها بايگانى ديگر كماكان دور از دسترس مى‌مانند. دكتر جينز مى‌گويد: مطالب خوب فراوانى هست كه به‌صورت ديجيتالى در دسترس نيست و احتمالا هرگز در دسترس قرار نخواهد گرفت. اكثر كتاب‌هاى انتشار يافته پيش از 1995 در اين مقوله قرار مى‌گيرند. مجلات، روزنامه‌ها و ژورنال‌هاى قديمى و نيز نقشه‌هاى تاريخى، بايگانى‌ها، نامه‌ها، دفترچه‌هاى خاطرات و آمار سرشمارى نيز همين‌طورند. ما بايد خودمان را به جهانى وفق دهيم كه مردمش چيزهاى ديجيتال را ترجيح مى‌دهند، ولى نبايد از سرمايه‌گذارى روى مجموعه‌هاى مكتوب و آنالوگ و حفظ و نگهدارى آنها دست بكشيم.
موسسات پژوهشى براى تركيب شيوه قديم و جديد دست به سرمايه‌گذارى هنگفتى زده‌اند. خانم ويتن‌برگ مى‌گويد كه در كتابخانه باتلر دانشگاه كلمبيا، قفسه‌ها نه تنها زنده و نشاط انگيزند، بلكه مدرنيزه شده‌اند تا دسترسى به ميليون جلد كتاب موجود در اين مجموعه آسانتر شود.
در خلال دوره بازسازى، در سراسر كتابخانه مناطقى با قابليت اتصال به اينترنت تعبيه شد. خانم وتين برگ مى‌گويد: دانشجو يا عضو هيات علمى مى‌تواند يك روز تمام در جايى كه شبيه يك كتابخانه بسيار سنتى است، كاركند و به مجموعه‌هاى مكتوب و نيز مجموعه‌هاى بزرگ و به‌سرعت فزاينده منابع الكترونيكى دسترسى داشته باشد.
بسيارى از كارشناسان حتى كسانى كه تخصص‌شان مطالب ديجيتالى است، مى‌گويند كه براى از دست دادن تجربه لطيف كتاب و اتكاى بيش از حد به منابع الكترونيكى بايد تاوان پرداخت. در عين‌حال، بسيارى از كتابداران مرجع مى‌گويند كه وابستگى جديد به منابع الكترونيكى نقش آنها به عنوان راهنماى مطالب كشف نشده را بيش از پيش مهم مى‌سازد.
توماس مان، كتابدار مرجع در قرائت‌خانه اصلى كتابخانه كنگره اخيرا هنگام كمك به يك مراجعه‌كننده براى تحقيق درباره قحطى سال 1942 يونان متوجه اين موضوع شد. جست‌وجو در گوگل اطلاعات مفيد اندكى فراهم آورده بود. دكتر مان مى‌گويد: وقتى او داشت اخبار روزنامه‌هاى دهه 1940 را مى‌گشت كه ما ديجيتالى كرده‌ايم، من در كنار او در بانك اطلاعاتى ديگرى از چكيده مقالات و ژورنال‌هاى تاريخى به جست و جو پرداختيم.
او ظرف يك دقيقه توانست از پنج مقاله علمى درباره آن قحطى اطلاعاتى به‌دست بياورد و به بازديد كننده در يافتن نسخه‌هاى مكتوب مقالات كمك كند.
منبع : نيويورک تايمز
