رسانه – در سال‌هاى اخير پيشرفت تکنولوژى و الکترونيکى شدن مراکز و سازمان‌هاى دولتى و خصوصى، رشد قابل توجهى داشته است. سيستم‌هاى الکترونيکى مانند دولت الکترونيکى، تجارت الکترونيکى، شهر الکترونيکى و اخيرا” راى‌گيرى الکترونيکى روز به‌روز در حال نفوذ در زندگى روزمره مردم است.
اکنون در حالى که در آستانه برگزارى انتخابات نهمين دوره رياست جمهورى هستيم اطلاع و آگاهى از اين موضوع که چرا در ايران راى‌گيرى به صورت الکترونيکى برگزار نمى‌شود و يا تا چه حد امکان تحقق اين نوع انتخابات وجود دارد، براى بسيارى از مخاطبان جالب و مهم است.
در کشور ما در سال 1378 براى اولين بار بحث استفاده از تجهيزات الکترونيکى و کامپيوترى براى برگزارى انتخابات مطرح شد ولى تاکنون اين بحث عملى نشده است.
دکتر جابر کريمپور عضو هيئت علمى گروه علوم کامپيوتر دانشگاه تبريز است که در زمينه مهندسى نرم‌افزار و سيستم‌هاى اطلاعاتى در جامعه اطاعاتى کارها و تحقيقاتى انجام داده است. دکتر کريمپور در زمينه انتخابات الکترونيکى نيز که مثالى از سيستم‌هاى اطلاعاتى است همراه با يکى از دانشجويان مهندسى کامپيوتر به نام کامل نورانى تحقيقات و پژوهش‌هايى انجام داده است. او درباره انتخابات الکترونيکى به سوالات خبرنگار گروه دانش و فناورى روزنامه خراسان پاسخ داد:
انتخابات الکترونيکى چيست و به چه صورت انجام مى‌شود؟
انتخابات الکترونيکى يعنى جايگزين کردن سيستم دستى راى‌گيرى با سيستم‌هاى مکانيزه راى‌گيري. در سيستم‌هاى مکانيزه عمل اخذ راى مى‌تواند به يکى از صورت‌هاى زير انجام گيرد.
الف) راى‌گيرى ايستگاهى: در اين روش به جاى استفاده از برگه‌هاى راى (تعرفه‌ها) و صندوق اخذ راى، از کامپيوتر استفاده مى‌شود به اين ترتيب که در محل اخذ راى کامپيوترهايى براى راى‌گيرى قرار مى‌گيرد و شخص راى‌دهنده توسط کامپيوترهاى حساس دستى يا صفحه کليد و يا قلم‌هاى الکترونيکى نامزد موردنظر را انتخاب مى‌کند و راى‌خود را به صندوق مجازى مى‌ريزد.
در اين روش امکان معرفى نامزدها در کنار عکس و زندگى‌نامه و عملکرد مستند آنها نيز وجود دارد. در حال حاضر مدل‌هاى جديد از اين دستگاه‌ها مانند دستگاه‌هاى خودپرداز (ATM) توليد شده‌است. در اين روش مردم مجبور به حضور در مکان‌هاى اى‌گيرى هستند و فقط بجاى استفاده از کاغذ و صندوق از کامپيوتر استفاده مى‌کنند. ايستگاه‌هاى راى‌گيرى مى‌تواند به شبکه‌هاى امن اکسترانت وصل شود و آخرين آمار را در هر لحظه به سرورهاى مرکزى بفرستد. متاسفانه هزينه اين سيستم‌ها بالا و مديريت شبکه کمى مشکل است، اما در اين روش نامزدها مى‌توانند در هر لحظه از وضعيت خود اطلاع داشته باشند و هزينه شمارش آرا توسط نيروى انسانى نيز وجود ندارد.
ب) راى‌گيرى اينترنتى: اين روش يکى از کم‌هزينه ترين راه‌هاى برگزارى انتخابات است. در اين روش تمام افراد واجدشرايط در هر مکانى که باشند مى‌توانند با مراجعه به سايت‌هاى اينرنتى که براى اين کار تهيه شده، راى خود را اعلام کنند، يکى از سيستم هايى که اين کار را امکان‌پذير مى‌کند سيستم: SERVE(Secure Electronic Registration and Voting Experiment) است. در حال حاضر شرکت‌هاى زيادى مشغول تهيه سيستم‌هاى راى‌گيرى اينترنتى مى‌باشند.
يکى از مهمترين مزاياى اين سيستم‌ها نداشتن محدوديت مکانى براى افراد واجدشرايط راى است و آنها از هر کجاى جهان مى‌توانند راى خود را اعلام کنند و در نتيجه مشارکت ملى در سرنوشت يک کشور بالا مى‌رود. آنچه که در اين روش بسيار حائز اهميت است مسئله امنيت، قابل اعتماد بودن و اجراى عدالت در انتخابات است، به اين ترتيب که هر شخص فقط يکبار راى دهد، راى هر شخص محفوظ بماند، هويت شخص راى‌دهنده مشخص نشود، آرا مستند و نرم‌افزارهاى راى‌گيرى قابل اعتماد باشد. هر يک از اين مسائل را مى‌شود به گونه‌اى حل کرد و اصولا” در جامعه اطلاعاتى معايب و مشکلات روزبه‌روز اصلاح مى‌شود. مثلا براى افراد شماره ملى وجود دارد و دستگاه‌هايى براى تشخيص هويت افراد با هزينه کم ساخته مى‌شود.
من فرآيند زير را براى برگزارى انتخابات اينترنتى پيشنهاد مى‌کنم:
1)از طرف وزارت کشور در سايت‌هاى مخصوصى فرم ثبت‌نام براى راى‌دهنده صادر شود.
2)راى‌دهنده IBRF(Internet Ballot Request Form) را پر و به وزارت کشور ارسال کند.
3)سايت وزارت کشور از وى IBRF صلاحيت فرد را تاييد کند و براى او امضاى الکترونيکى بفرستد.
4)راى‌دهنده برگ ديگرى را از سايت وزارت کشور گرفته و به کانديداى مورد نظر خود راى داده و امضاى الکترونيکى خود را که در مرحله 2 اخذ کرده بود ضميمه برگ راى و به سايت ارسال کند.
5)سايت وزارت کشور از روى امضا، راى فرد را به رسميت بشناسد و از روى امضا مشخصات راى‌دهنده و برگ راى را به صورت جدا از هم ذخيره کند.
6)شمارش آرا از روى برگ‌هاى راى که مشخصات صاحب آنها نامعلوم است، مى‌تواند صورت گيرد.
ج)راى‌گيرى از طريق تلفن‌هاى همراه» در اين روش هر کاربر از طريق سرويس پيام کوتاه تلفن همراه خود و همچنين خط تلفن‌هاى مجهز به سيستم Touch-Tone و يا تلويزيون‌هاى ديجيتالى متصل به خط تلفن مى‌تواند راى خود را به سرور (Server) راى‌گيرى بفرستد. اين نوع راى‌گيرى هنوز در دنيا به طور رسمى تجربه نشده است.
چه تفاوتى بين انتخابات الکترونيکى و راى‌گيرى اينترنتى وجود دارد؟
راى‌گيرى اينترنتى نمونه‌اى از انتخابات الکترونيکى است. ممکن است يک راى‌گيرى الکترونيکى به صورت مستقل از اينترنت صورت گيرد.
آيا در کشورهاى پيشرفته از اين سيستم استفاده مى‌شود؟ چگونه و در کدام کشورها؟ آيا نتايج آن موفقيت‌آميز بوده است؟
تا آنجا که من اطلاع دارم تاکنون کشورهاى ژاپن، نيوزيلند، سوئد، سوئيس، انگلستان، آمريکا، استونى و کره‌جنوبى از سيستم‌هاى انتخابات الکترونيکى استفاده کرده‌اند. در انتخابات نوامبر 2004، آمريکا از ايستگاه‌هاى راى‌گيرى در کنار ساير متدهاى راى‌گيرى الکترونيکى استفاده کرد. به اين ترتيب که دولت براى راحتى مردم اقدام به نصب کيوسک‌هايى درمراکز عمومى و دفاتر پستى کرد و مردم با مراجعه به يکى از اين مراکز در انتخابات شرکت کردند. کشور تازه استقلال يافته استونى انتخابات موفق سال 2002 خود را از طريق شبکه اينترنت برگزار کرد.
کشور کره‌جنوبى امسال انتخابات خود را در وزارت آموزش‌وپرورش به صورت الکترونيکى انجام داد. اين کشور دنظر دارد انتخابات عمومى سال 2008 را به کمک نوعى از صفحه حساس (Touch-activated Screen) به صورت الکترونيکى انجام دهد.
سيستم مکانيزه راى‌گيرى چه مزايا و معايبى نسبت به سيستم راى‌گيرى سنتى دارد؟
مزيت اين سيستم‌ها در بالا بردن درصد مشارکت مردم در انتخابات، صرفه‌جويى در وقت مردم، کاهش هزينه‌هاى اجرايى انتخابات سنتى، آسان و به موقع بودن شمارش آرا و اعلان نتايج درست در زمان راى‌گيرى و بعد از اتمام انتخابات مى‌باشد. اما معايب اين سيستم‌ها امنيت و عدم اعتماد مردم و مسئولين برگزار کننده انتخابات است. البته اين معايب روز به‌روز با توليد نرم‌افزارها و سخت‌افزارهاى امن و ابل اعتماد برطرف مى‌شود.
آيا با توجه به زيرساخت‌هاى فنى و مخابراتى ايران چنين سيستمى در ايران قابل اجراست؟
من فکر مى‌کنم از نظر زير ساخت فنى و مخابراتى مشکل زيادى حداقل براى شهرهاى بزرگ وجود ندارد. اما فعلا در روستاها مشکل داريم. به نظر من ما مى‌توانيم انتخابات خودمان را به صورت ترکيبى انجام دهيم به اين صورت که در شهرهاى بزرگ براى بالا بردن درصد مشارکت مردم و آسان کردن شمارش آرا انتخابات الکترونيکى انجام دهيم اما در شهرستان‌هاى کوچک و روستاها با توجه به ضعف امکانات مخابراتى و کمى جمعيت، انتخابات سنتى برگزار کنيم.
چه نرم‌افزارهايى براى اجراى سيستم انتخابات الکترونيکى مورد نياز است و آيا ما آنها را داريم؟
نرم‌افزارهاى پشتيبانى کننده انتخابات الکترونيکى بايد داراى ويژگى‌هاى زير باشد:
*کارآمد بودن سيستم عامل: اگر انتخابات در سطح کشور برگزار شود در آن صورت فشار زيادى روى سرورهاى مرکزى وارد مى‌شود در اين صورت بايد از سيستم‌عامل‌هايى مانند لينوکس استفاده کرد.
*محفوظ ماندن راى هر شخص: بايد آراى مردم محفوظ بماند. در انتخابات ايالات متحده، برخى مردم ادعا داشتند که ما به جان‌کرى راى مى‌داديم اما راى ما توسط سيستم‌هاى راى‌گيرى الکترونيکى ايستگاهى به راى‌هاى جورج‌بوش اضافه مى‌شد. البته ممکن اس اين ادعاها درست نباشد ولى در هر صورت اعتمادها سلب مى‌شود.
*مشخص نشدن هويت شخص راى‌دهنده: در اکثر سيستم‌هاى راى‌گيرى الکترونيکى هويت شخص مشخص مى‌شود. سازمان برگزار کننده انتخابات بايد مورد اعتماد باشد تا هويت افراد راى‌دهنده را تحت هيچ شرايطى فاش نکند و معلوم نشود يک فرد به چه کسى راى داده است.
Open Source بودن نرم‌افزارهاى راى‌گيرى الکترونيکى: معمولا نرم‌افزارها طورى نوشته شده است که استفاده کنندگان از داخل کدهاى آنها اطلاعى ندارند. نرم‌افزارهاى الکترونيکى براى افزايش قابليت اعتماد مردم بايد به صورت Open Source باشد. در اين صورت متخصصان نرم‌افزار مى‌توانند در مورد صداقت نرم‌افزار قضاوت کنند. اخيرا نرم‌افزارهاى پشتيبان توليد شده است که اگر در حين برگزارى انتخابات تغييراتى در سيستم روى دهد، تغييرات را به مسئولين گزارش مى‌دهد.
انتخابات الکترونيکى چه ارتباطى با اجراى طرح دولت الکترونيکى دارد؟
يکى از اهداف دولت الکترونيکى بالا بردن درصد مشارکت مردم در کارهاى دولتى و دخالت دادن مستقيم مردم در تعيين سرنوشت خود است. انتخابات الکترونيکى به عنوان بخشى ازدولت الکترونيکى مردم را براى راى‌دادن ترغيب مى‌کند.
سيستم راى‌گيرى الکترونيکى در بالا بردن درصد مشارکت مردم در انتخابات، صرفه‌جويى در وقت مرم، کاهش هزينه‌هاى اجرايى انتخابات سنتى، آسان و به موقع بودن شمارش آرا و اعلام نتايج درست در زمان راى‌گيرى و بعد از اتمام انتخابات مى‌باشد
انتخابات الکترونيکى به عنوان بخشى از دولت الکترونيکى مردم را به راى دادن ترغيب مى‌کند
