دنیای اقتصاد-ندا لهردی: اگر یک روز عصر در خیابان هفدهم منطقه موسوم به HSR در جنوب‌شرق بنگلور قدم بزنید، با افرادی برخورد می‌کنید که بعد از پایان کار، از دفاتر استارت‌آپ‌های‌شان بیرون می‌آیند و به سمت کافه‌های محلی می‌روند. آنها احتمالا در اودان (Udaan) – استارت‌آپ فعال در زمینه تجارت الکترونیک- ودانتو (Vedantu) – استارت‌آپ فعال در حوزه تکنولوژی آموزش- یا دیگر استارت‌آپ‌های خصوصی کار می‌کنند که ارزشی بیش از یک میلیارد دلار دارند و رشد و تکثیر سریع آنها در این منطقه باعث شده است که محلی‌ها به این خیابان لقب «خیابان تک‌شاخ» را بدهند. «محیط یاداو» هم‌بنیانگذار استارت‌آپ تک‌شاخ بولت ارث (Bolt. Earth) که متقاضی مستقر شدن در ساختمانی در این خیابان است، با خنده می‌گوید: «این نام ممکن است قدیمی و منسوخ بشود. شاید محله تک‌شاخ بهتر باشد.»
منطقه HSR همیشه مرکز استارت‌آپی شهر بنگلور نبود؛ شهری که خودش پایتخت استارت‌آپی هندوستان است. تا پنج سال پیش منطقه کورامانگالا در چند کیلومتری شمال منطقه HSR، مرکز استارت‌آپ‌های بنگلور بود، اما با افزایش قیمت دفاتر کار در این منطقه، استارت‌آپ‌های جدید از آنجا رانده شدند. واقعیت این است که شرکت‌های جوان به منطقه‌ای گسترده‌تر چشم دوخته‌اند تا فرصت‌های خرید بیشتری را برای فعالیت در بنگلور ایجاد کنند که به سرعت در حال رشد و تبدیل شدن به مکانی برای فعالان مشتاق و بلندپرواز تکنولوژی است. این شهر خانه ۲۶ تک‌شاخ است و در سال گذشته میلادی ۱۳ میلیارد دلار سرمایه خطرپذیر جذب کرده.
تا دهه‌ها موقعیت سیلیکون‌ولی به عنوان محل تولد شرکت‌های تکنولوژی بزرگ، انکارناپذیر بود. تکه کوچکی از زمین که اچ‌پی، اینتل، اپل، گوگل و اوبر را به جهان داد. مارک زاکربرگ تنها چهار ماه بعد از راه‌اندازی فیس‌بوک در کمبریج ماساچوست در سال ۲۰۰۴، به سیلیکون‌ولی نقل مکان کرد. تا همین اواخر و سال ۱۹۹۹، دره تکنولوژی توانسته بود یک‌سوم سرمایه‌گذاری خطرپذیر جهان را جذب کند. بر اساس بررسی‌های انجام شده توسط موسسه تحقیقاتی CB Insights، در سال ۲۰۱۱، مقر ۲۰ تک‌شاخ از ۲۷ تک‌شاخ جهان در آمریکا بوده است. در آن زمان تنها چهار کشور دیگر بودند که حتی میزبانی یک تک‌شاخ را به رخ می‌کشیدند. سیلیکون‌ولی همچنان خانه ۱۳۶ تک‌شاخ است؛ رقمی بیش از هر جای دیگر جهان. اما همان‌طور که بنگلور نشان می‌دهد، چنین تجمعی دیگر نمی‌تواند تنها به بخش کوچکی از شمال کالیفرنیا محدود شود. حالا تک‌شاخ‌ها در ۴۵ کشور جهان حضور دارند. از میان بیش از هزار تک‌شاخ جهان، حدود نیمی خارج از آمریکا مستقر هستند. سهم تمام سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر سرازیر شده به سمت استارت‌آپ‌های آمریکایی از ۸۴ درصد در ۲۰سال گذشته، حالا به کمتر از نصف رسیده است.
پراکندگی سرمایه در ورای مرزهای سیلیکون‌ولی، نشان از رشد عظیم صنعت تکنولوژی در سال‌های اخیر دارد. با این حال دره تکنولوژی همچنان در برابر فراز و نشیب‌های چرخه سرمایه‌گذاری، مقاومت کرده است. در شرایطی که در فصل چهارم سال ۲۰۲۱ و فصل اول سال ۲۰۲۲ ارزش استارت‌آپ‌های تکنولوژی کاهش نسبی داشته، سهم سرمایه‌های سرازیر شده به سمت شرکت‌های مستقر در خارج از آمریکا همچنان رشد کرده و به ۵۱ درصد رسیده است. از میان مکان‌های دیگری که به عرصه رشد انفجاری استارت‌آپ‌ها تبدیل شده‌اند، بعضی شهرها مانند پکن، لندن و تل‌آویو، بزرگ‌تر و شناخته‌شده‌تر هستند و اغلب اشتیاق زیادی برای استقرار و فعالیت در آنها وجود دارد. شهرهای دیگری مانند بنگلور، سنگاپور یا سائوپائولو هنوز در مراحل اولیه تبدیل شدن به یک مرکز استارت‌آپی قرار دارند. با این حال اما همه این شهرها پر از استعدادهای فنی و مهندسی، ارتباطات مستحکم با دیگر بخش‌های جهان و ریسک پایین سرمایه‌گذاری هستند. این شهرها در کنار یکدیگر، نقشه تازه‌ای از جهان نوآوری را ترسیم می‌کنند؛ نقشه‌ای گسترده‌تر، متنوع‌تر و رقابتی‌تر.
ترسیم دوباره یک نقشه
بسیاری از استارت‌آپ‌های جدید نسبت به استارت‌آپ‌های قدیمی‌تر سیلیکون‌ولی، رویکرد متفاوتی دارند. این استارت‌آپ‌های جدید همچنین با یکدیگر هم متفاوت هستند. مراکز استارت‌آپی بزرگ‌تر و بالغ‌تر، تمایل دارند بیشتر میزبان شرکت‌های فعال در زمینه تکنولوژی عمیق (تکنولوژی عمیق یا تکنولوژی سخت حوزه فعالیت گروهی از شرکت‌ها یا بیشتر استارت‌آپ‌هایی هستند که هدف‌شان ارائه راهکارهای تکنولوژی بر اساس چالش‌های علمی یا مهندسی است؛ چالش‌هایی قبل از موفقیت در بازار، نیازمند تحقیق و توسعه بلندمدت و سرمایه‌گذاری بزرگی هستند.) باشند که در حوزه‌های پیچیده‌ای مانند هوش مصنوعی و نرم‌افزارهای پیشرفته فعالیت می‌کنند که عمدتا شرکت‌های فعال در بازار خدمات و محصولات مصرفی را نشانه می‌روند. در حالی که استارت‌آپ‌های مستقر در لندن و تل‌آویو اغلب به بازارهایی فراتر از مرزهای کشور خودشان چشم دوخته‌اند، استارت‌آپ‌های مستقر در پکن بیشتر روی بازار داخلی متمرکز هستند.
مراکز جوان‌تر نوآوری مانند بنگلور، سائوپائولو و سنگاپور، بیشتر به فعالیت‌های منطقه‌ای علاقه دارند تا جهانی. این استارت‌آپ‌ها به جای آنکه به دنبال پیدا کردن زمین بازی تازه‌ای باشند، اغلب الگوهای تجاری موجود را برای استفاده در موقعیت بازارهای محلی به‌کار می‌گیرند. «پنگ اونگ» از شرکت سرمایه‌گذاری هیل ونچرز (Hill Ventures) سنگاپور معتقد است که با افزایش درآمد استارت‌آپ‌ها در مناطق جدید، مصرف‌کنندگان هم تمایل بیشتری به صرف هزینه برای خدمات فنی مشابه کشورهای پیشرفته پیدا می‌کنند. به این ترتیب است که شرکت تجارت الکترونیک فیلیپ‌کارت (Flipkart) به آمازون هندوستان، شرکت فین‌تک نوبانک (Nubank) به روُلوت (Revolut) برزیل و شرکت تاکسی اینترنتی گرب (Grab) به اوبر جنوب‌شرق آسیا معروف هستند. به همین دلیل است که ۷۰ درصد از تک‌شاخ‌های جنوب‌شرق آسیا و ۸۰ درصد از تک‌شاخ‌های آمریکای لاتین در حوزه‌های فین‌تک یا خدمات اینترنتی فعالیت می‌کنند.
رشد انفجاری استارت‌آپ‌های تکنولوژی با تکیه بر پیشرفت‌های ساختاری مختلفی اتفاق افتاده است. توسعه جهانی اینترنت پرسرعت و موبایل‌های هوشمند این امکان را برای استارت‌آپ‌ها فراهم آورده است تا از هر جایی در دنیا به مصرف‌کنندگان هر جای دیگری، خدمات‌شان را ارائه کنند. «آبهیک آناند» از شعبه هندوستان شرکت بزرگ سرمایه‌گذاری سکویا (Sequoia) می‌گوید: «نفوذ سریع تکنولوژی باعث ایجاد بازارهای بزرگ‌تر و عمیق‌تر شده است. حالا تمایل به تکنولوژی عمیق مانند رایانش ابری افزایش پیدا کرده و توسعه‌دهندگان بیشتر به ابزارهای پیشرفته نیاز پیدا کرده‌اند؛ ابزارهایی که راه‌اندازی یک شرکت را ساده‌تر می‌کند. از طرفی، با کندتر شدن روند رشد بازارهای بالغ و افزایش فضای رقابتی در میان مراکز استارت‌آپی جهان، سرمایه‌گذاران خطرپذیر این روزها نیم‌نگاهی به مراکز تازه تاسیس استارت‌آپی و فرصت‌های جدیدشان دارند.» ادامه همه‌گیری کووید هم تاثیر چشمگیری بر رشد تقاضا برای ابزارهای پیشرفته گذاشته است. در واقع تمایل مردم در سراسر دنیا به دیجیتالی شدن همه‌چیز باعث شده است که استارت‌آپ‌های جدید با اهداف تازه ظهور کنند. با این اوصاف تعجبی ندارد که تعداد شرکت‌های مستقر در هندوستان و جنوب‌شرق آسیا که درآمد سالانه‌شان به ۱۰۰ میلیون دلار می‌رسد، در سال‌های اخیر رشد قابل‌توجهی داشته است.
اگر روند دموکراتیزه کردن تکنولوژی و سرمایه‌گذاری خطرپذیر جهانی را هم نپذیریم، ظهور استارت‌آپ‌ها در همه جای جهان مهر تاییدی برای این روایت است. بررسی آمار مربوط به سرمایه‌گذاری و ارزش بازار استارت‌آپ‌های ۱۰ کشور جهان با بیشترین تعداد استارت‌آپ‌های میلیارد دلاری، نشان می‌دهد که حدود ۴۰ درصد از این تک‌شاخ‌ها در مراکز استارت‌آپی هر کشور تجمع کرده‌اند. در فاصله سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۱، سهم شهرهای مراکز استارت‌آپی از سرمایه‌گذاری خطرپذیر ملی هر کشور، از کمتر از ۵۰ درصد به حدود ۷۰ درصد در لندن، از ۲۴ درصد به ۶۰ درصد در برلین و از ۱۵ درصد به ۳۴ درصد در بنگلور رسیده است.
تک‌شاخ‌ها همه‌جا وجود دارند
استعداد، آزادی، پذیرش بالا و خطر پایین سرمایه‌گذاری، همیشه اهمیت دارند. این در حالی است که تعداد آن دسته از استارت‌آپ‌هایی که به کمک این ویژگی‌ها موفق شده‌اند، همچنان در حال رشد است. همان‌طور که استارت‌آپ‌های جوان‌تر، بالغ می‌شوند، کتاب راهنما به شکلی حریصانه آنها را به سمت به‌کارگیری تکنولوژی‌های پیشرفته سوق می‌دهد؛ درست شبیه آنچه در چین در حال رخ دادن است. حالا استارت‌آپ‌ها بیشتر به سمت تفکر جهانی پیش می‌روند. «دِو خار» از شرکت سرمایه‌گذاری لایت‌اسپید (Lightspeed India Partners) معتقد است که در حال حاضر حدود ۳۰ درصد از ۶۰ تک‌شاخ هندوستان به‌طور عمده بازارهای بین‌المللی را نشانه رفته‌اند.
احتمال می‌رود که شهرهای جدیدی به فهرست مراکز تکنولوژی جهان اضافه بشوند. لاگوس بزرگترین شهر و پایتخت تجاری کشور نیجریه، در حال حاضر خودش را آماده می‌کند تا به بازیگر اصلی عرصه فین‌تک در قاره آفریقا تبدیل شود. در ماه مارس امسال، استارت‌آپ‌های نیجریه‌ای – به جز دو تای آنها که در شتاب‌دهنده معروف وای کامبینیتور (Y Combinator) سیلیکون‌ولی هستند- عملکردی بهتر از رقبای‌شان در دیگر کشورهای آفریقایی داشتند. تکنولوژی داغ و پرطرفداری مانند جهان غیرمتمرکز رمزارزها و آنچه وب۳ نامیده می‌شود، احتمالا مکان‌هایی با قوانین مطلوب و مساعد را پیدا خواهند کرد. صرافی رمزارز FTX که ارزشی برابر با ۳۲ میلیارد دلار دارد، به تازگی به شهر ناسائو، پایتخت باهاما نقل مکان کرده است؛ جایی که آب‌وهوای خوبی هم دارد.
