ظهور پلتفرمهایی برای ارایه محتوای دیجیتال (اعم از فیلم، سریال، بازی، اپلیکیشن)، انقلابی در زمینه تهیه و توزیع آنلاین محتوا پدید آورد. زیرا این پلتفرمها، بستری پدید آوردند تا نیازکاربران و تولیدکنندگان محتوا، به تناسب اهدافی که داشتند به بهترین نحو برآورده شود. تا پیش از روی کار آمدن این پلتفرمها، کاربران ناچار بودند از میان انبوه محتوای موجود در فضای وب، فایل مورد نظر را پیدا کنند و این کار سختی ها و معایب خاص خود را داشت. با اینحال این روش خالی از اشکال نبود و وقتی پای کسب درآمد از محتوای تولید شده به میان آمد، طرفین این تعامل با چالش هایی مواجه شدند. بسیاری از توسعه‌دهندگان، با هدف کسب درآمد از محتوای تولید شده، مدل فروش حق اشتراک در اپلیکیشنهای خود را در پیش گرفتند، اما این برای کاربران چندان خوشایند نبود؛ زیرا اگر کاربری در سال به حدود ۱۰ اپلیکیشن نیاز داشت، باید برای هر کدام اشتراک جداگانه ای تهیه می کرد و مجموع هزینه اشتراک این اپ ها در سال مبلغ قابل توجهی می شد و همین تمایل کاربر به تداوم استفاده از آن محتوا را کمرنگ می‌کرد. در چنین شرایطی، مدل فروش حق اشتراک پلتفرم به جای صرف هزینه برای تک تک محتواها (بازی، اپ، فیلم) روی کار آمد و توانست نظر مساعد هر دو طرف را جلب کند.
ظهور مدل اشتراک پلتفرم؛ سرآغاز تحول کسب‌وکارهای تولیدمحتوا
حالا با مدل جدید درآمدزایی از محتواهای تولیدی (فروش حق اشتراک پلتفرم محتوا) بار دیگر این حوزه در حال تحول است و به کارگیری این مدل، بستر جدیدی برای تسهیل توسعه کسب و کارهای محتوایی پدید آورده است. اکنون دیگر عموم تولیدکنندگان شاخص محتوای دیجیتال در سراسر دنیا در حال استفاده از این مدل هستند و سرویس‌دهندگان ایرانی محبوبی مانند فیلیمو و نماوا (در زمینه پخش فیلم و سریال) و بازار (در زمینه ارایه برنامه‌های کاربردی و بازی) نیز به این مدل روی آورده اند. حالا حتی دیگر فروش اشتراک ماهانه محدود به ارایه محتوای دیجیتالی نیستند و برخی از ارایه دهندگان خدمات مختلف نیز ترجیح داده اند بخشی از خدمات روتین و پرطرفدار را در قالب این مدل در اختیار کاربران قرار دهند تا منفعتی دوجانبه برای کاربر و سرویس‌دهنده ایجاد شود. محبوبیت این مدل نزد هر کدام از طرفین ماجرا یعنی پلتفرم، تولیدکننده محتوا و کاربر، داستان خاص خود را دارد که در ادامه تشریح می شود؛ اما شاید بتوان سهولت در استفاده از خدمات پولی (برای کاربران) و ایجاد درآمد بیشتر و پایدار (برای توسعه‌دهندگان، تولیدکنندگان محتوا و پلتفرمها) را از اصلی‌ترین مزیتهای این مدل دانست.
سرویسهای اشتراکی ایرانی فیلم و سریال
سرویسهای اشتراکی در قالب اشتراک تماشای فیلم و سریال نزد کاربران ایرانی محبوب شدند و حالا به پلتفرمهای ارایه دهنده برنامه و بازی نیز راه پیدا کرده اند. موفقیت این مدل درآمدی در مثال پلتفرمهای ایرانی عرضه فیلم و سریال به حدی بود که حالا دیگر فیلیمو و نماوا به یکی از شاخص‌ترین تولیدکنندگان فیلم و سریال تبدیل شده اند و توانسته اند با جلب میلیونها مخاطب، به جنگ رسانه قدرتمندی مانند صدا و سیما بروند.
در ابتدای روی کار آمدن پلتفرمهای ایرانی نمایش فیلم و سریال، فعالیت آنها محدود به پخش بدون مجوز شماری از فیلمهای خارجی دوبله‌شده و یا همراه زیرنویس و شماری از فیلمهای ایرانی بود که هیچ یک به صورت اختصاصی توسط خود پلتفرمها تولید نشده بودند. اما به مرور زمان درآمدزایی ایجاد شده از طریق فروش اشتراک ماهانه، فرصتی فراهم کرد تا سرمایه مقبولی در اختیار این تیم‌ها قرار گیرد و بتوانند خود برای تولید فیلم سینمایی و سریال دست به کار شوند و محتواهای تولیدی‌شان نیز در زمره پرمخاطب‌ترین فیلم‌ها قرار بگیرد.
طبق آخرین آماری که از پلتفرم فیلیمو موجود است (مربوط به اواخر سال ۹۹) این VOD توانسته تعداد با قراردادن بیش از ۳۵ هزار اپیزود روی پلتفرم خود، رکورد بیش از سه میلیارد دقیقه تماشا در یک ماه را بشکند. در اوایل پاندمی کرونا و تعطیلی سینماهای کشور، با اکران آنلاین فیلمهای روز، بیش از یک میلیون بلیت سینما به فروش رفت و ۷۰ درصد مبلغ فروش نیز به دست صاحبان اثر رسید. اکنون تعداد کاربران فیلیمو از مرز یک میلیون نفر گذشته است و نزدیک به ۳ میلیون نفر مخاطب برنامه های ساخته شده در این پلتفرم هستند.حالا دیگر تحت مدیریت این پلتفرم، ساخت چند ده پروژه سینمایی با همکاری کارگردانان مطرح در حال انجام است و آثاری تولید می شود که می تواند ماه ها بحث داغ کاربران شبکه های اجتماعی باشد.
نماوا مثال دیگر از موفقیت یک پلتفرم دیجیتال در نفوذ به عادات تماشای فیلم و سریال کاربران و زمینه‌سازی برای تحول یک صنعت است. آخرین آمار این حوزه که مربوط به اواخر سال ۹۹ است نشان می دهد که تعداد مشترکان تلویزیون های اینترنتی ایرانی از مرز ۵ میلیون مشترک گذر کرده و به نظر میرسد با استقبالی که مردم از فیلمهای تولیدی این پلتفرمها به عمل آورده‌اند، فعلا این روند رو به رشد حفظ شود.
اکنون کاربران با خرید اشتراک یک پلتفرم VOD، دیگر مجبور نیستند برای خرید تک تک اپیزودهای سینمایی موردنظر، فضای وب را زیر و رو کنند و تک به تک عملیات بانکی انجام دهند. از سوی دیگر هزینه های خردی که توسط کاربران برای خرید اشتراک صرف می‌شود، زمینه ساز ساخت آثار جدیدی می‌شود که پیش از آن امکان تولید آنها وجود نداشت. علاوه بر دسترسی پیدا کردن به منبع کاملی از فیلم و سریالها، هوش مصنوعی موجود در بستر این پلتفرم، به کاربران در انتخاب فیلم جدید کمک می کند و مطابق سلیقه آنها، آثار جدیدی را برای تماشا پیشنهاد می دهد.
همین مثال به خوبی گویای آن است که ایجاد یک مدل درآمدی جدید مانند فروش حق اشتراک، چطور می‌تواند یک صنعت را متحول کند و شرایطی ایجاد شود که تمامی طرفین از این تحول منتفع شوند. اکنون با فعالیت فیلیمو، برای بیش از ۳۰۰ نفر به صورت مستقیم اشتغال‌زایی شده است و با تولید فیلمهای جدید، چرخ صنعت سینمای کشور نیز به جریان افتاده است. از سوی دیگر کاربران با دسترسی پیدا کردن به سرگرمی های باکیفیت و مقرون به صرفه، حال بهتری دارند و تغیرات زیادی در سبک زندگی و انتخابهای آنها ایجاد شده است. کما اینکه نتایج یک نظرسنجی نشان داد که خانواده‌های ایرانی از زمان رونق گرفتن تولید آثار جدید در این پلتفرمها، گرایش کمتری به تماشای برنامه‌های ماهواره‌ای دارند.
اشتراکی برای استفاده از طیف زیادی از خدمات
دیجی‌کالا یکی از کسب‌وکارهای ایرانی است که به تدریج کار خود را توسعه داده‌است و از یک فروشنده کالاهای الکترونیکی، به ارایه دهنده خدمات مختلف تبدیل شده است. فروش طیف گسترده‌ای از انواع کالاها، تحویل فوری کالاهای سوپرمارکتی، امکان فروش کالاهای دست دوم و دسترسی به محتواهای فرهنگی در قالب پلتفرم طاقچه، تنها شماری از کارهای این کسب‌وکارهای ایرانی هستند.
با هدف آنکه یک کاربر دیجی‌کالا بتواند تجربه بهتری از تعامل با سرویسهای مختلف این کسب‌وکار بدست آورد و دیجی‌کالا نیز با بهینگی بیشتری بتواند درخواستهای هر کاربر را مدیریت کند، امکانی برای خرید اشتراک برای کاربران این سرویس‌ّ ایجاد شده است. هر کاربر با خرید اشتراکُ به یک کاربر ویژه تبدیل می‌شود که هم انجام درخواستهای وی نسبت به دیگر کاربران در اولویت قرار میگیرد و هم صرفه اقتصادی بیشتری برای وی ایجاد می‌شود.
ارسال و تحویل رایگان سفارشات کاربر ظرف مدت اشتراک، امکان مطالعه رایگان بر روی پلتفرم طاقچه و بی‌نیاز شدن از انجام چندین تراکنش بانکی … شماری از مزیتهایی است که کاربر با خرید اشتراک کاربری ویژه به دست می‌آورد و دیجی‌کالا نیز به یک درآمد پایدار دست پیدا می کند و ارتباط خود را با کاربرانش تقویت می‌کند.
اشتراک «بازار» برای استفاده از اپلیکیشن و بازی
پلتفرمهای مطرحی مانند گوگل‌پلی و اپ‌استور، سالهاست در ازای خرید حق اشتراک، امکان استفاده از امکانات تمامی برنامه‌ها را برای مدت معینی فراهم می‌کنند. با این وجود استفاده از مدل خرید اشتراک در ایران، تا همین چند وقت اخیر محدود به VODها بود و پلتفرمهای ارایه اپلیکیشن و بازی، این امکان را برای کاربران فعال نکرده بودند. با وجود آنکه امکان خرید اشتراک استفاده اپلیکیشن برای استفاده از برنامه‌های برخی توسعه‌دهندگان خاص از سوی خود آنها فراهم شده بود، اما حالا کاربران می‌توانند با خرید حق اشتراک پلتفرم بازار، به جای اجازه داشتن برای استفاده از چند برنامه یک توسعه‌دهنده، به سادگی به برنامه‌های پولی تمامی توسعه‌دهندگان فعال روی پلتفرم دسترسی داشته باشند.
این قابلیت، به مانند آنچه در مورد پلتفرمهای نمایش فیلم و سریال اتفاق افتاد، می‌تواند مزیتهای چندگانه‌ای برای تمام طرفین دخیل ایجاد کند. طبق آنچه مدیران پلتفرم بازار اعلام کرده‌اند، در این مدل به مانند خریدهای معمولی که پیشتر توسط کاربران روی پلتفرم بازار انجام میداد، درصد مشخصی به توسعه‌دهنده اختصاص پیدا می‌کند و درصد مشخصی نیز به پلتفرم بازار میرسد، اما آنچه تفاوت ایجاد می‌کند، ایجاد حس وابستگی در کاربران است که باعث می‌شود تمایل بیشتری برای تمدید اکانت اشتراک بازار خود داشته باشند و به این ترتیب، برای هر دو طرف (بازار و توسعه‌دهنده) درآمد پایداری ایجاد شود. زیرا زمانی که فرد اشتراک داشته باشد، با احتمال زیادتری تمایل به استفاده از تک به تک امکانات خرد روی برنامه‌ها و بازی‌ها پیدا می‌کند. کما اینکه اگر اشتراک را نداشت، صرف هزینه برای آن یک مورد خاص را ضروری نمیپنداشت و خریدی انجام نمیداد. در واقع مزیت صرفه به مقیاس باعث می‌شود کاربر قبول کند در ازای دسترسی به طیف گسترده‌ای از امکانات خرد، مبلغ محدودی را به صورت ماهیانه پرداخت کند. همچنین با فعال شدن استفاده از اشتراک بازار برای توسعه‌دهندگان مختلف، این توسعه‌دهندگان مجبور نیستند کار طراحی و توسعه این قابلیت را به تنهایی انجام دهند و بر روی برنامه‌های خود فعال کنند و به سادگی به کمک تیم بازار، این امکان جدید بر روی تمامی برنامه‌های آنها فعال می‌شود.
به مانند مزیتهایی که برای بازار و توسعه‌دهندگان ایجاد می‌شود، کاربر نیز از مزیتهای خرید اشتراک بی‌بهره نیست. گذشته از اینکه به با یکبار خرید اشتراک می‌تواند تا یک ماه به امکانات نامحدود تمامی برنامه‌ها دسترسی داشته باشد، از انجام مداوم تراکنش های خرید بانکی نیز معاف می‌شود. حتی با اتصال حساب کاربری بازار به حساب می‌توان از سرویس پرداخت مستقیم استفاده کرد و تمدید حساب را نیز به صورت خودکار انجام داد.
در مجموع بررسی های جهانی از این مدل درآمدزایی نشان می‌دهد که انگیزه کاربران برای تمدید ماهانه اشتراک یک پلتفرم مرجع بیش از انگیزه آنها برای تمدید اشتراک یک توسعه‌دهنده و استفاده از چند برنامه محدود است. با همین تمدید مداوم از طریق پلتفرم مرجع، دیگر ارتباط کاربر با توسعه دهنده قطع نمی‌شود و ارتباط برای مدت طولانی‌تری دوام می‌آورد. همین تداوم ارتباطات برای توسعه‌دهندگان نیز انگیزه ایجاد می‌کند تا در کنار کسب درآمد بیشتر و پایدارتر، مکرار اصلاحاتی را در برنامه های خود اعمال کند و به صورت مستمر بهبود یابند.
تاثیرات مدل اشتراکی بر درآمد تولیدکنندگان محتوا و توسعه‌دهندگان
از زمان روی کار آمدن مدل درآمدزایی با استفاده از دریافت حق اشتراک، بررسی های زیادی بر روی این مدل انجام شده و مشاهده می‌شود که این مدل در بلندمدت می‌تواند در درآمد تولیدکنندگان محتوا بهبود قابل‌توجهی ایجاد کند. در بررسی اینکه کدام مدل سرویس ها برای درآمدزایی از این مدل مناسب‌ترند، می توان بر این نکته تاکید کرد که خدمات مورد ارایه معمولا باید به صورت مکرر مورد نیاز کاربر باشد تا وی خرید حق اشتراک را مقرون به صرفه ببیند و مجاب به تمدید ماهیانه آن شود.
به این ترتیب یکی از بهترین دسته از کسب‌وکارهایی که می توانند از این مدل سود ببرند، سرویس های استریم محتوا هستند. حال این محتوا می تواند تصاویری ویدیویی باشد (مانند نتفلیکس و فیلیمو)، محتوای صوتی (مانند اسپاتیفای) و یا حتوای متنی (مانند اپهای ارایه دهنده کتابها، مجلات و مقالات).
دسته دوم از کسب و کارهای مناسب برای پیاده‌سازی مدل حق اشتراک، سرویس های مرتبط با خرید اقلام روزانه و غذا هستند. با توجه به اینکه کاربران به دفعات زیاد در ماه نیاز به استفاده از این خدمات دارند و تسهیل دریافت این نوع خدمات (دریافت سریع و راحت سفارش در منزل) برای آنها مهم است، حاضرند هزینه‌ای را به تمدید ماهانه اشتراک این خدمات اختصاص دهند.
دسته سوم که عموما کاربران حاضر به پرداخت حق اشتراک هستند، در مورد استفاده از برنامه‌های کاربردی مختلف روی گوشی و یا کامپیوتر است. از آنجا که عموما تنوع برنامه‌های مورد نیاز کاربران روز به روز بیشتر می‌شود، خرید یک حق اشتراک برای استفاده از طیف گسترده‌ای از برنامه‌ها برای کاربر مطلوبتر است و شانس زیادی برای تمدید این سرویس وجود دارد. درحالی که پرداخت جداگانه حق اشتراک در چندین اپلیکیشن هم هزینه‌های کاربر را بالا می‌برد و هم مدیریت چندین حق اشتراک همزمان کار ساده‌ای نیست و برای این کار مجبور به استفاده از برنامه های مدیریت حق اشتراک خواهد شد. در نتیجه چنین شانس تمدید اشتراک یک اپ، در مقابل گزینه خرید حق اشتراک یک استور از اپهای مختلف، در اولویت قرار نخواهد گرفت و احتمال تمدید و تداوم ارتباط با مشتری پایینتر است.
برخی توسعه‌دهندگان، فروش اشتراک برنامه خود را راه درآمدزایی بهتری می‌دانند و با این استدلال که مشارکت در مدل اشتراک پلتفرم درآمد آنها را کاهش می‌دهد، از استفاده این طرح سر باز می زنند. امیر حقانی، از توسعه دهندگان اپلیکیشن در گفتگو با آی‌تی‌ایران به نقد این نگاه پرداخته و می‌گوید: هر روزه شاهد اضافه شدن خیل عظیمی از برنامه‌های توسعه‌دهندگان مختلف به استورها هستیم و بدون شک اضافه شدن هرچه بیشتر برنامه های جدید برای صاحبان استور خوشایند است. اما افزوده شدن بر تعداد برنامه‌های توسعه‌دهندگان مختلف، فرصت دیده شدن را از برخی برنامه ها میگیرد و توسعه‌دهندگان این برنامه‌ها ناچارند برای دوام آوردن بر میدان رقابت و مجاب کردن کاربران به خرید حق اشتراک آن برنامه خاص، بهبود مداومی در محتواهای خود ایجاد کنند و تجربه کاربری بهتری در اختیار کاربر قرار دهند که این امر وقت و انرژی زیادی از آنها خواهد گرفت.
حقی می افزاید: درحالی که در مدل استفاده از حق اشتراک پلتفرمی، دیگر لزومی به صرف هزینه زیاد برای بهبود نیست و کاربر با احتمال خیلی بالایی اشتراک خود با استور را تمدید می‌کند و همین که برنامه توسعه‌دهنده بتواند هدف مخاطب از نصب برنامه را برآورده کند، کاربر به استفاده از برنامه ادامه می‌دهد. درحالی که در حالت دیگر تنها درحالتی کاربر حاضر است اشتراک خود را تمدید کند که به محتوای متنوعی دسترسی داشته و تمدید این حق اشتراک برای وی به صرفه باشد، در غیر اینصورت سراغ برنامه به صرفه‌تری خواهد رفت. در نتیجه صرف روی آوردن توسعه‌دهنده به مدل اشتراک پلتفرمی، تداوم ارتباط کاربر با برنامه‌های مورد استفاده خود را تا حدی تضمین می‌کند و این برای توسعه‌دهندگان خوشایند است. حقی تصریح می‌کند: با وجود آنکه در نظر اول درآمد حاصل از مدل اشتراک پلتفرمی کمتر از فروش مستقیم حق اشتراک است، اما این مدل درآمدی پایداری بیشتری دارد، قابل برنامه‌ریزی است و در بلندمدت سود بهتری نصیب توسعه‌دهنده می‌کند. در واقع با گذر زمان دیگر هزینه‌های توسعه دهنده رشد نمی‌کند اما درآمد آن به صورت تجمعی افزایش پیدا می‌کند و این یعنی در نهایت سود بیشتری نصیب تولیدکنندگان محتوا خواهد شد.
در نتیجه استفاده از مدل حق اشتراک پلتفرمی را می‌توان یک رویکرد برد-برد به حساب آورد که برای تمامی طرفین دخیل در پروسه تولید، توزیع و استفاده از محتوا صرفه و راحتی بیشتری ایجاد می‌کند و بهینگی این فرآیند بهبود قابل توجهی می‌دهد.
