بازار ديجيتال- ایران کشوری است که با توجه به گستردگی جغرافیایی و اقلیمی، استان‌های آن دارای توسعه‌یافتگی متوازن نیستند و به نوعی شاهد وجود شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی بین آنها هستیم. دسترسی به اطلاعات و کاهش شکاف دیجیتالی می‌تواند سایر شکاف‌ها را ترمیم و موجبات رشد و توسعه را در استان‌های محروم فراهم کند.
بررسی تحولات منتهی به سال 1386
مطابق با سند ملی توسعه بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات در برنامه چهارم توسعه کشور، شاخص‌هیی برای اندازه‌گیری میزان پیشرفت برنامه‌های بخش به تفکیک زیربخش‌های مخابرات، پست و فناوری اطلاعات تعیین شده که در زیر به آخرین وضعیت اجرای برنامه در سال 1386 می‌پردازیم.
فرصت‌ها
حاکمیتی بودن شبکه مادر مخابراتی زیرساخت کشور، موقعیت جغرافیایی مناسب برای ارائه سرویس به کشورهای هم‌جوار، افزایش اپراتورها و تشدید نیازها و تقاضای ارتباط زیرساختی، وجود جمعیت جوان و تحصیلکرده در حوزه ICT، ظهور فناوری شبکه‌های نسل آتی (NGN)، ابلاغ سیاست‌های کلی اصل 44 و تغییر نگرش مدیریت کلان کشور به فعالیت‌های بخش غیردولتی، روند کاهشی قیمت فناوری طی زمان، تعداد زیاد فارغ‌التحصیلان جوان رشته‌های مرتبط در داخل کشور، امکان صدور خدمات فنی و مهندسی و حضور در بازارهای مخابراتی و فناوری اطلاعات برخی کشورهای همسایه و کمتر توسعه یافته، نیاز وسیع کشور به خدمات تلفن همراه و سرویس‌های ارزش افزوده ثابت و همراه و فناوری اطلاعات، مهیا بودن شرایط ارتقای جایگاه و ساختار تخصصی بخش با امکان جذب نیروی متخصص داخلی و خارجی در روند شتابان توسعه، وجود شرکت‌های متعدد داخلی و توانمند تولیدکننده بخش عمده تجهیزات تلفن ثابت، گرایش افراد جامعه به سوی استفاده از خدمات ارتباطی نوین، موقعیت ژئوپولتیک ایران در منطقه و امکان حمل و ترانزیت مرسولات پستی از مهم‌ترین فرصت‌های این بخش به شمار می‌رود.
قوت‌ها
برخورداری از منابع انسانی با تجربه و متخصص در حوزه فنی زیرساخت، برخورداری از امکان جذب منابع مالی برای توسعه، برخورداری از شبکه ارتباطات زیرساخت یکپارچه، امن و توسعه‌پذیر با مدیریت متمرکز در سطح کشور، وجود روحیه کار گروهی در سطح شرکت، وجود تجربه توسعه، منابع مالی مناسب و پیمانکاران با تجربه، برخورداری از زیرساخت‌های مخابراتی قوی و گسترده تلفن ثابت و ضریب نفوذ رضایت‌بخش، پوشش مناسب اپراتور اول تلفن همراه در جاده‌های اصلی و 80درصد جمعیت کشور، رفع انحصار و وجود فضای رقابتی در حوزه تلفن همراه، وجود سرماه انسانی توانمند در حوزه پست، وجود شبکه پستی گسترده در سطح کشور، متنوع بودن خدمات پستی قابل‌ارائه و توسعه خدمات پستی جدید با ارزش افزوده مبتنی‌بر فناوری‌های نوین، برخورداری از پایگاه اطلاعاتی کدپستی 10 رقمی و در اختیار داشتن بانک اطلاعاتی اماکن تجاری، اداری و مسکونی در سطح کشور، امکان استفاده از خدمات اتحادیه‌های جهانی و منطقه‌ای پست به دلیل عضویت در آنها، وجود فرودگاه بین‌المللی پیام که فرودگاهی مستقل و اختصاصی است از جمله نکات قوت بخش محسوب می‌شود.
چشم‌انداز ملی و جهانی آینده
تلفن ثابت: ضریب نفوذ تلفن ثابت در سال 2007 در جهان برابر 27/19درصد بوده است. شایان ذکر است، این ضریب در سال 2002 برابر 33/17درصد بوده است. همچنین ضریب نفوذ تلفن ثابت در قاره‌ها به این شرح است:
قاره آفریقا: طی سال 2007 در قاره آفریقا بیشترین ضریب نفوذ تلفن ثابت مربوط به کشور موریس با 45/28درصد و جزایر سیشل با 24/26درصد است و همچنین مصر با 87/14درصد و موریتانی با 56/14درصد در رتبه‌های بعدی هستند.
میانگین ضریب نفوذ تلفن ثابت در آفریقا 24/3درصد بوده که بسیار پایین است و کشورهای این قاره روند روبه رشد دایری تلفن ثابت را در سال‌های اخیر داشته‌اند.
قاره آمریکا: طی سال 2007 در قاره آمریکا بیشترین ضریب نفوذ مربوط به برمودا با 52/89درصد، جزیره ویرجین با 12/64درد، کانادا با 48/55درصد، آمریکا با 35/53درصد و باراباس با 04/50درصد است. در ضمن روند رو به کاهش ضریب نفوذ تلفن ثابت در کشورهای کانادا و آمریکا مشهود است.
قاره آسیا: طی سال 2007 در قاره آسیا، بیشترین ضریب نفوذ مربوط به کشور کره جنوبی با 5/65درصد، تایوان با 5/62درصد، هنگ‌کنگ با 77/53درصد، سنگاپور با 91/41درصد، ژاپن با 04/40درصد، ماکائو با 37درصد و سپس ایران با 47/33درصد در مقام هفتم آسیا قرار دارد و بعد از کشورمان کشورهای ویتنام، امارات، چین، بحرین و … قرار دارند.
قاره اقیانوسیه: طی سال 2007 در اقیانوسیه بیشترین ضریب نفوذ تلفن ثابت مربوط به کشور استرالیا با 55 /47درصد، نیوزیلند با 81/41رصد و گوام با 01/41درصد است که همگی با کاهش قابل‌توجه ضریب نفوذ تلفن ثابت نسبت به چند سال قبل مواجه شده‌اند و روند منفی رشد شاخص یادشده در این کشورها مشهود است.
قاره اروپا: طی سال 2007 در اروپا کشورهایی که بیشترین ضریب نفوذ تلفن ثابت را داشتند به ترتیب عبارتند از: سوئیس با 91/65درصد، آلمان با 07/65درصد، گروئنلند با 8/62درصد، ایسلند با 01/62درصد، سوئد با 38/60درصد، مونته‌نگرو با 88/58درصد، مالت با 59/56درصد، فرانسه با 45/56درصد، انگلستان با 43/55درصد و یونان با 92/53درصد.
شایان ذکر است، با بررسی روند دایری تلفن ثابت در اکثر کشورهای یادشده روند نزولی یا عدم افزایش ضریب نفوذ تلفن به‌خصوص در چند سال اخیر قابل‌مشاهده است. این عدم رشد و کاهش ضریب نفوذ تلفن در کشورهای پیشرفته جهان نشان‌دهنده جایگزینی فناوری‌های جدید به خصوص ارتباطات سیار به همراه سرویس‌های بسیار متنوع با سیستم‌های قبلی است.
در سال 2005 ایران به ضریب نفوذ 31/27درصد رسید و پس از امارات متحده عربی با 51/27درصد ضریب نفوذ تلفن در مکان دوم منطقه قرار گرفت. در سال 2006 و 2007 ایران با ضریب نفوذ به ترتیب 19/31 و 47/33درصد در بین کشورهای منطقه اول بوده است. در ضمن به نظر می‌رسد رشد کشورهای ترکیه، امارات متحده عربی، کویت و بحرین در این شاخص متوقف شده است.
همچنین پیش‌بینی می‌شود در صورت تحقق برنامه‌های تدوین شده برای سال‌های پایانی برنامه چهارم و برآورد برنامه پنج‌ساله پنجم ضریب نفوذ تلفن ثابت کشور از مرز 40درصد بگذرد.
ارتباطات سیار: بخش ارتباطات سیار در جهان و کشور ایران در سال‌های اخیر رشد فزاینده‌ای داشته است. در پایان فصل اول سال 2008 تعداد مشترکان این خدمات در جهان از مرز 5/3میلیارد مشترک فراتر رفته است. در پایان فصل سوم سال 2006 این تعداد در حدود 5/2میلیارد مشترک بوده است؛ یعنی درکل جهان در مدت حدود یک سال و نیم، تعداد مشترکان حدود یک میلیارد مشترک افزایش یافته است. از این تعداد 1460 میلیون مشترک در منطقه آسیا- اقیانوسیه، 483میلیون مشترک درمنطقه اروپای غربی، 403میلیون مشترک در منطقه اروپای شرقی و 189میلیون مشترک در منطقه خاورمیانه بوده‌اند همچنین پیش‌بینی می‌شود در پایان سال 2012 این تعداد به حدود 8/5میلیارد نفر برسد.
در پایان فصل اول از سال 2008 بالاترین ضریب نفوذ مربوط به اروپای غربی با 2/121درصد است و در مرحله بعد اروپای شرقی با حدود 9/99درصد و پس از آن آمریکای شمالی با 8/84درصد قرار دارد. ضریب نفوذ کل جهان 94/52 و ضریب نفوذ خاورمیانه 44/62درصد است. پیش‌بینی می‌شود در سال 2012 ضریب نفوذ در آمریکای شمالی و جنوبی و در خاورمیانه به بیش از صددرصد برسد و ضریب نفوذ جهان بیش از 80 و ضریب نفوذ اروپای غربی بیش از 140درصد باشد.
فناوری اطلاعات: براساس آمار اعلامی اتحادیه بین‌المللی ارتباطات، ضریب نفوذ اینترنت در ایران 40درصد کمتر از کشورهای پیشرفته است. ضریب نفوذ اینترنت در ماه دسامبر 2007 به 6/25درصد و تعداد کاربران اینترنت در ایران به 18میلیون نفر رسید. این در حالی است که براساس همین آمار، ایران در سال 2002 (1381 شمسی) با ضریب نفوذ 5/7درصد، حدود 5/5میلیون نفر کاربر اینترنت داشته و این رقم در سال 2005 (1384 شمسی) معادل 8/10درصد و 5/7میلیون نفر بوده است (محاسبه اهداف کمی برنامه بخش مخابرات براساس ضریب نفوذ 5/27 در سال 1387 تهیه شده است).
آمار کاربران اینترنت در جهان در ماه دسامبر 2007 به عدد 1.248.357.426نفر و ضریب نفوذ اینترنت در جهان به طور متوسط به 19درصد رسیده است. این در حالی است که متوسط ضریب نفوذ اینترنت در 35 کشور آسیایی 4/12درصد و تعداد کاربران اینترنت در این منطقه 495میلیون نفر بوده است. متوسط ضریب نفوذ اینترنت در منطقه خاورمیانه نیز 3/17درصد و تعداد کاربران اینترنت معادل 5/33میلیون نفر است. به این ترتیب با تجزیه و تحلیل این آمار می‌توان اذعان داشت که ضریب نفوذ اینترنت در ایران در ماه پایانی سال 2007 از میانگین آسیا و متوسط جهانی بالاتر بوده است.
راهبردها
1 – تقویت و تکمیل زیرساخت‌های ارتباطی موجود کشور با مراکز غیرمتمرکز شبکه زیرساخت، ارتقای کیفیت، ضریب امنتی، پایداری و ایمنی سیستم‌های موجود و در حال توسعه با تاکید بر مدیریت بحران.
2 – ایجاد ساختار مناسب به منظور ایفای وظایف حاکمیتی اعم از سیاستگذاری، هدایت و نظارت بر شبکه‌های مخابراتی.
3 – تعیین تعرفه‌های ارتباطی به‌صورت واقعی و قابل انعطاف و به‌کارگیری روش‌های نوین بازاریابی و …
4 – استفاده از سیستم‌های مبتنی‌بر IP، شبکه‌های نسل جدید (NGN) و سرویس‌های جدید مانند VPN.
5 – ایجاد هاب منطقه‌ای اینترنت با استفاده بهینه از ظرفیت‌های اتصالات بین‌الملل و تامین مسیرهای پشتیبان.
6 – ارائه خدمات پستی غیرپایه در فضای رقابتی و بسترسازی لازم برای ورود شرکت پست به بازار سهام.
7 – تاکید بر بهبود مستمر فرآیندها و سیستم‌ها و کیفیت خدمات پستی و استفاده از فناوری‌های نوین و مناسب.
8 – توسعه زیرساخت‌های مورد نیاز هاب پستی و تعامل با سایر هاب‌های پست دنیا.
9 – توسعه، بهبود و ایجاد زیرساخت‌های مورد نیاز فرودگاه بین‌المللی پیام و توسعه پذیرش پروازهای بین‌المللی.
10 – بسترسازی برای مشارکت بخش غیردولتی داخلی و خارجی در بخش.
11 – افزایش سهم بهره‌وری در تولید ارزش افزوده بخش.
12 – افزایش همکاری‌های منطقه‌ای و حضور موثر در اتحادیه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی.
منبع: نشریه برنامه معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبدی ریاست‌جمهوری
