سقوط آلمان و صعود چین در جدول نوآورترین کشورهای جهان
ایران در جایگاه ۷۰ از ۱۳۱ اقتصاد جهان قرار دارد
آلمانی‌ها مردمی خلاق و مبتکر هستند. آنها مخترع دستگاه چاپ، خودرو و دستگاه اشعه ایکس بودند و همچنین فرمت MP3 و آب‌نبات‌های ژله‌ای (گامی‌بر) را معرفی کردند. این کشور همچنان یکی از بازیگران اصلی در پیشرفت فناوری محسوب می‌شود و در سال ۲۰۲۴ بیش از ۱۶,۷۰۰ درخواست ثبت اختراع بین‌المللی ارائه کرده است. اما طبق رتبه‌بندی جهانی جدیدی که توسط سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) منتشر شده و ۱۳۹ اقتصاد را دربر می‌گیرد، آلمان دیگر در میان ده کشور نوآور برتر جهان قرار ندارد. چین جای آن را گرفته است.
شاخص نوآوری جهانی، ۲۰۲۵
WIPO برای تدوین شاخص نوآوری جهانی از ۷۸ شاخص استفاده می‌کند. این شاخص‌ها شامل ورودی‌ها (مانند هزینه‌های تحقیق و توسعه) و خروجی‌ها (مانند پتنت‌ها و صادرات فناوری پیشرفته) هستند. همچنین، شاخص تلاش دارد کیفیت نهادهای یک کشور، سطح پیچیدگی بازارهای آن و میزان پیشرفت در به‌کارگیری فناوری را نیز در نظر بگیرد، نه صرفاً اختراع و نوآوری. بیشتر داده‌ها در سال ۲۰۲۴ گردآوری شده‌اند؛ پیش از آنکه دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا حمله خود به علم را آغاز کند.
افت جایگاه آلمان
در سال‌های گذشته، آلمان معمولاً جزو ده کشور اول نوآور قرار می‌گرفت، اما در رتبه‌بندی ۲۰۲۵ از این فهرست خارج شده است. در مقابل، چین با وجود اینکه یک اقتصاد با درآمد متوسط محسوب می‌شود، به جمع ده کشور اول پیوسته است؛ اتفاقی که بسیار قابل‌توجه است. کشورهایی با سطح درآمد مشابه معمولاً رتبه‌ای بین ۵۰ تا ۶۰ کسب می‌کنند. چین، هند، کره‌جنوبی، ویتنام و بریتانیا از جمله کشورهایی هستند که عملکردی بالاتر از سطح درآمد خود داشته‌اند.
رتبه‌های بالای جدول همچنان در اختیار کشورهای کوچک‌تر با اقتصادهای پیشرفته است: سوئیس بار دیگر در رتبه اول قرار گرفت، سوئد دوم شد و آمریکا سوم.
چین؛ اژدهای فناوری در حال تغییر شکل
چین با جمعیت انبوه و اقتصادی بسیار بزرگ‌تر از آلمان (۱۸.۹ تریلیون دلار در مقابل ۴.۷ تریلیون دلار)، می‌تواند تعداد بیشتری مهندس تربیت کند، هزینه‌های بالاتری صرف پژوهش نماید و دانشگاه‌های بیشتری اداره کند. با این حال، موفقیت آن صرفاً به اندازه اقتصاد یا جمعیت مربوط نیست، زیرا بسیاری از شاخص‌های WIPO متناسب با جمعیت و اندازه اقتصاد سنجیده می‌شوند.
نکته جالب آن است که امتیاز چین در خروجی‌ها (پتنت‌ها، علائم تجاری، صادرات و موارد مشابه) بالاتر از سطح ورودی‌های آن (هزینه‌های آموزش، تحقیق و توسعه و غیره) است. این موضوع برخلاف دیدگاهی است که نوآوری چین را وابسته به منابع مالی و انسانی عظیم می‌دانست. زمانی چین را «اژدهای چاق فناوری» می‌خواندند که منابع هنگفتی را مصرف می‌کرد و خروجی اندکی داشت؛ اما امروز این اژدها به‌نظر می‌رسد چابک‌تر و کارآمدتر شده است.
روند جهانی نوآوری
طبق گزارش WIPO، پس از افت جهانی نوآوری که سال گذشته شناسایی شد، اکنون نشانه‌هایی از بهبود دیده می‌شود. تعداد ثبت اختراع‌ها و مقالات علمی در جهان دوباره در حال افزایش است. سرمایه‌گذاری خطرپذیر (Venture Capital) نیز در سال ۲۰۲۴ با رشد ۷.۷ درصدی همراه بوده است. با این حال، بخش عمده این سرمایه‌گذاری در آمریکا متمرکز شده و بیشتر به حوزه هوش مصنوعی اختصاص یافته است.
اگرچه ارزش معاملات افزایش یافته، اما تعداد آنها برای سومین سال متوالی کاهش پیدا کرده است. WIPO در گزارش خود اشاره می‌کند که سرمایه‌گذاری خطرپذیر که پیش‌تر در حال گسترش به صنایع و کشورهای گوناگون بود، دوباره در حال تمرکز یافتن است. این مسئله تأسف‌برانگیز است، چرا که مرزهای فناوری بسیار گسترده‌اند و مسیرهای متعددی برای کشف وجود دارد. خلاقیت انسانی می‌تواند در اشکال گوناگون بروز پیدا کند؛ از حروف چاپی متحرک گرفته تا آب‌نبات‌های جویدنی.
جایگاه ایران در شاخص جهانی نوآوری
در گزارش GII 2025، ایران در جایگاه ۷۰ام از ۱۳۹ اقتصاد قرار گرفته و در منطقه «آسیا مرکزی و جنوبی» پس از هند در رتبه دوم قرار دارد.
از سوی دیگر، در گزارش GII 2024 ایران رتبه ۶۴ام از ۱۳۳ اقتصاد را داشت.
در تحلیل تفکیکی، وضعیت ایران در بخش «ورودی نوآوری» (مانند زیرساخت، نهادها، ظرفیت تحقیق) ضعیف‌تر بوده و در بخش «خروجی نوآوری» (تولید علم، فناوری، پتنت و خلاقیت) عملکرد بهتری از خود نشان داده است.
همچنین، شهر تهران در رتبه‌بندی خوشه‌های نوآوری جهانی، در سال ۲۰۲۵ به رتبه ۶۳ام رسیده است که کاهش قابل‌توجهی نسبت به سال‌های قبل بوده است و دلیل عمده آن افزودن شاخص تراکنش‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC deals) به معیارهای جدید گزارش عنوان شده است
