برای سال‌ها، دانشمندان بر این باور بودند که حیات هوشمند در کیهان، یک اتفاق نادر و تصادفی بوده است. اما پژوهشی جدید، این فرضیه را به چالش کشیده و ادعا می‌کند که ظهور انسان‌ها نه یک رخداد بعید، بلکه نتیجه‌ی طبیعی تکامل شرایط زمین بوده است.
مطالعه‌ای که توسط پژوهشگران دانشگاه پنسیلوانیا انجام شده، نظریه‌ی قدیمی “گام‌های دشوار” که هوش را نتیجه‌ای بسیار نادر و وابسته به شانس می‌دانست، رد می‌کند. این مدل جدید نشان می‌دهد که تکامل هوش، نه تنها بر روی زمین، بلکه روی دیگر سیاراتی که شرایط مشابهی را تجربه می‌کنند، می‌تواند اجتناب‌ناپذیر باشد.
تکامل هوش انسانی: نتیجه‌ای طبیعی از شرایط سیاره‌ای؟
محققان معتقدند که حیات، از جمله هوش انسانی، در پاسخ به تغییرات محیطی سیاره‌ای شکل می‌گیرد، نه صرفاً بر اساس خوش‌شانسی. بر این اساس، ممکن است در کهکشان‌های دیگر نیز مسیرهای تکاملی مشابهی در حال وقوع باشد.
در این پژوهش، دانشمندان استدلال می‌کنند که محیط زمین در ابتدا برای بسیاری از اشکال حیات نامناسب بوده است و مراحل کلیدی تکاملی تنها زمانی ممکن شدند که محیط جهانی به یک “وضعیت مساعد” رسید. برای مثال، اکسیژن جو زمین که برای حیات پیچیده ضروری است، از طریق میکروب‌های فتوسنتزکننده ایجاد شد. این فرآیند، زمین را آماده‌ی پذیرش حیات چندسلولی و در نهایت، انسان کرد.
دن میلز، پژوهشگر دانشگاه مونیخ و نویسنده‌ی اصلی مقاله، توضیح می‌دهد که “هوش نیازی به یک سری خوش‌شانسی‌های غیرعادی ندارد. انسان‌ها نه زود و نه دیر، بلکه دقیقاً در زمانی که شرایط مساعد شد، تکامل یافتند. بنابراین، ممکن است سیارات دیگر نیز این مسیر را سریع‌تر یا کندتر از زمین طی کنند.”
نقدی بر نظریه‌ی “گام‌های دشوار”
طبق نظریه‌ی سنتی “گام‌های دشوار”، برای ظهور تمدن‌های هوشمند، مراحل نادری مانند پیدایش حیات، توسعه‌ی سلول‌های پیچیده و تکامل هوش انسانی باید طی شوند. این نظریه بیان می‌کند که با توجه به سن خورشید (۱۰ میلیارد سال) و عمر زمین (۵ میلیارد سال)، احتمال دارد که تمدن‌های دیگر بسیار نادر باشند. اما پژوهش جدید معتقد است که تکامل هوش نباید صرفاً بر اساس عمر خورشید سنجیده شود، بلکه باید از منظر زمین‌شناسی در نظر گرفته شود، چرا که تغییرات زیست‌محیطی سیاره، نقش اصلی را در این فرآیند بازی می‌کند.
زمین و “دوره‌های زیست‌پذیری”
پژوهشگران پیشنهاد می‌کنند که زمان‌بندی تکامل انسان‌ها را می‌توان با “دوره‌های زیست‌پذیری” توضیح داد، یعنی بازه‌هایی از زمان که طی آن‌ها، شرایطی مانند سطح اکسیژن، دمای دریاها و شوری اقیانوس‌ها به‌گونه‌ای تغییر کرده که حیات پیچیده را امکان‌پذیر کرده است. بر این اساس، سیارات دیگر نیز ممکن است چنین دوره‌هایی را تجربه کنند.
مک‌الیدی، یکی از پژوهشگران این تحقیق، می‌گوید: “ما در این مطالعه، علوم زیست‌شناسی زمین و اخترفیزیک را به هم پیوند داده‌ایم تا تصویر واضح‌تری از چگونگی پیدایش حیات ارائه دهیم. برای پاسخ به این سؤال که آیا در کیهان تنها هستیم، باید درک عمیق‌تری از تأثیرات محیطی بر تکامل داشته باشیم.”
محققان قصد دارند این مدل را با بررسی نشانه‌های زیستی در جو سیارات فراخورشیدی آزمایش کنند. یکی از روش‌های پیشنهادی، جستجوی اکسیژن در جو سیارات دیگر است، زیرا این مولکول یکی از شاخص‌های زیستی مهم به شمار می‌رود.
آیا هوش انسانی نتیجه‌ای اجتناب‌ناپذیر است؟
بر اساس این پژوهش، هوش ممکن است نتیجه‌ی اجتناب‌ناپذیر تکامل باشد، نه یک تصادف نادر. این دیدگاه، احتمال وجود تمدن‌های دیگر در کهکشان را افزایش می‌دهد. اگر سیارات دیگر نیز همان مسیر تکاملی زمین را طی کنند، ممکن است ما تنها گونه‌ی هوشمند در کیهان نباشیم.
این تحقیق که در مجله‌یScience Advances منتشر شده، پیشنهاد می‌کند که جامعه‌ی علمی باید مفاهیم “نوآوری‌های تکاملی” را مورد بررسی مجدد قرار دهد. یکی از پرسش‌های اساسی این است که آیا فرآیندهایی مانند فتوسنتز، پیدایش حیات چندسلولی، و حتی ظهور گونه‌های هوشمند ممکن است بیش از یک‌بار در تاریخ زمین رخ داده باشند، اما به دلیل انقراض‌های گسترده یا عوامل محیطی نامساعد، نشانه‌های آن‌ها از بین رفته باشد؟ به عبارت دیگر، آیا امکان دارد که حیات هوشمند پیش از انسان روی زمین شکل گرفته و به دلایلی محو شده باشد، بدون آنکه ما شواهدی از آن در اختیار داشته باشیم؟
منبع: scitechdaily
