حراج‌هایی که در فروشگاه‌های فیزیکی معتبر دنیا رخ می‌دهد باعث خلق شدن صحنه‌هایی شده که ویدیوهای ضبط شده از آن در هر سال، بین کاربران شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود. این صحنه‌ها در زمان برگزاری بلک‌فرایدی بیشتر از همیشه دیده می‌شود و تماشای مردمی که جلوی فروشگاه‌های معتبر صف شکل می‌دهند و با یکدیگر سر خرید کالاهای تخفیف‌خورده کشمکش دارند، رسم هر ساله بلک‌فرایدی در دنیا شده است.
بلک فرایدی یک روز خرید مهم در ایالات متحده و سایر کشورهاست که در روز جمعه پس از روز شکرگزاری (Thanksgiving) برگزار می‌شود. تاریخچه این روز به بیش از هفتاد سال پیش و به دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ برمی‌گردد و به تدریج به یک رویداد بزرگ خرید در دنیا تبدیل شده است.
آغاز بلک فرایدی
- دهه ۱۹۲۰: شرکت خرده‌فروشی Macy’s از اولین شرکت‌هایی بود که معنای فصل خرید را برای مردم رقم زد و روزهایی را به‌عنوان روزهای حراج سال در نظر گرفت. این شرکت در دهه‌ی ۱۹۲۰ میلادی و به ویژه از سال ۱۹۲۴، با راه‌اندازی اولین رژه‌ی شکرگزاری Macy’s Thanksgiving Day Parade در نیویورک، مفهوم شروع فصل خرید تعطیلات را با روز بعد از شکرگزاری مرتبط ساخت و از این روز به عنوان یک فرصت فروش فوق‌العاده بهره برد.
- دهه ۱۹۵۰: اصطلاح بلک فرایدی به‌طور غیررسمی برای توصیف روز بعد از روز شکرگزاری استفاده شد اما در جایی به صورت رسمی ادا نشد. روز بعد از شکرگزاری یعنی زمانی که در آمریکا معادل بازار شب عید ایران است و مردم آمریکا بیشتر خریدهای خود را در این ایام انجام می‌دهند. با آغاز تعطیلات، فروشگاه‌ها تخفیف‌های ویژه‌ای را برای جذب مشتریان ارائه می‌دادند. نکته جالب اینجاست برخلاف باور عمومی، بلک فرایدی از بالا به پایین شکل نگرفت. این ایده از فروشگاه‌های کوچک و محلی شروع شد که برای جلب مشتریان بیشتر در روز پس از روز شکرگزاری، تخفیف‌های ویژه‌ای ارائه می‌دادند.
- دهه ۱۹۶۰: واژه بلک فرایدی به طور رسمی برای اولین بار در ایالت فیلادلفیا توسط پلیس این ایالت استفاده شد. پلیس محلی برای توصیف شلوغی و ترافیک ناشی از خریداران در روز جمعه پس از روز شکرگزاری، در سخنرانی‌های مطبوعاتی خود از این اصطلاح استفاده کرد. این اصطلاح به کام خبرنگاران خوش آمد و آنها آن را تبدیل به تیتر رسانه‌های خود کردند. پلیس اعلام کرده بود این روز به سخت‌ترین و چالش‌برانگیزترین روز برای پلیس تبدیل شد که باید با جمعیت زیادی از خریداران و ترافیک سنگین مقابله می‌کرد.
تحول به یک روز خرید بزرگ
4. دهه ۱۹۷۰: با گذشت زمان، خرده‌فروشان در سطح کشور آمریکا و در تمامی ایالات متوجه شدند که می‌توانند از این روز برای جذب مشتریان بیشتر استفاده کنند. آنها شروع به تبلیغات ویژه و تخفیف‌های بزرگ کردند و کمپین‌های مارکتینگی گسترده‌ای را در این ایام آغاز کردند. تبلیغات بزرگ و گوریلا مارکتینگی که فروشگاه‌ها انجام می‌دادند کاری کرد که بلک‌فرایدی تبدیل به یک روز رسمی برای خریدهای پرتخفیف بشود. این تغییر به خرده‌فروشان کمک کرد تا موجودی خود را از کالاهای اضافی قبل از سال نو تخلیه کنند و به‌اصطلاح انبارگردانی کنند.
5. دهه ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰: در این دو دهه، بلک فرایدی به‌عنوان یک روز خرید ملی در ایالات متحده شناخته شد. رسانه‌ها و خرده‌فروشان به تبلیغات گسترده برای این روز پرداختند و بلک فرایدی تبدیل به روزی شد که خرده‌فروشان با ارائه تخفیف‌های بزرگ و تشویق به خرید در ساعات ابتدایی شروع این خرید، به جذب مشتریان بیشتر پرداختند.
جهانی شدن بلک فرایدی
6. قرن ۲۱: با پیشرفت فناوری و افزایش خرید آنلاین، بلک فرایدی به یک پدیده جهانی تبدیل شد و از طریق فروشگاه‌های اینترنتی و تبلیغات آنلاین، این پدیده به دنیا سرایت کرد. خرده‌فروشان آنلاین و فروشگاه‌های فیزیکی به این روز توجه کردند و تخفیف‌های ویژه‌ای را برای مشتریان خود ارائه کردند. فروشگاه‌های آنلاین سعی کردند تا با ادامه راه فروشگاه‌های فیزیکی تبلیغات گسترده‌ای را به صورت بنرهای دیجیتالی و… انجام دهند.
Cyber Monday. 7: در کنار بلک فرایدی، روز دوشنبه پس از آن که به Cyber Monday معروف است نیز به یک روز مهم خرید آنلاین تبدیل شده است. این روز به‌ویژه برای فروشگاه‌های اینترنتی طراحی شده بود و تخفیف‌های ویژه‌ای برای خرید آنلاین ارائه داده می‌شود هرچند همچنان پدیده بلک فرایدی یک پدیده جهانی‌تر در بین آحاد جامعه شناخته می‌شود.
بلک فرایدی در سال ۲۰۲۳
بر اساس تحلیل داده‌های جستجوی اینترنتی، برزیل کشوری است که بیشترین جست‌وجو و علاقه را نسبت به حراج بلک فرایدی (Black Friday) نشان داده است.
محبوب‌ترین فروشنده و رکورد فروش بلک فرایدی متعلق به والمارت (Walmart) غول خرده فروشی فیزیکی (که اخیراً فروش آنلاین خود را نیز راه‌اندازی کرده) در آمریکا است. مجموعه‌های آمازون، بست بای، تارگت و مدیا مارکت از دیگر فروشگاه‌های برتر در ارائه تخفیف و فروش در دوران بلک فرایدی هستند. علاقه جهانی به بلک فرایدی نسبت به سال‌های گذشته افزایش داشته و میانگین آن در ۱۱ سال گذشته ۱۱۷٪ رشد داشته است.
بیش از نیمی از خریداران آنلاین بلک فرایدی با گوشی‌های هوشمند خرید می‌کنند
طبق نظرسنجی فدراسیون ملی خرده‌فروشی آمریکا، در سال ۲۰۲۳ بیش از ۲۰۰ میلیون نفر از روز شکرگزاری تا دوشنبه سایبری به فروشگاه‌ها و وب‌سایت‌ها برای خرید مراجعه کرده‌اند. نکته جالب اینجاست تعداد مشتریانی که به صورت آفلاین و از فروشگاه‌ها خرید کرده‌اند اندکی کاهش داشته و بخت و اقبال با فروشگاه‌های آنلاین بیشتر همراه است. گزارش‌های مطبوعاتی حکایت از این دارد در بلک‌فرایدی سال گذشته میلادی مردم در آمریکا ۹. ۸ میلیارد دلار در خرید آنلاین خرج کردند که این رقم نشان‌دهنده رشد ۷. ۵درصدی نسبت به سال گذشته است. بر اساس آمار و ارقام منتشر شده، از مجموع ۹. ۸ میلیارد دلار خرید ثبت شده، ۵. ۳ میلیارد دلار آن از طریق گوشی‌های هوشمند انجام شده که معادل ۵۴ درصد کل این میزان است.
انواع تلویزیون، ساعت‌های هوشمند، گوشی‌های هوشمند و عروسک‌های باربی بیشترین سهم از فروش بلک فرایدی ۲۰۲۳ را در اختیار داشتند.
بلک فرایدی امروز در ایران
امروزه بلک فرایدی نه تنها در ایالات متحده بلکه در بسیاری از کشورهای دیگر نیز برگزار می‌شود. خرده‌فروشان برای جلب توجه مشتریان از تکنیک‌های بازاریابی هیجانی استفاده می‌کنند. استفاده از کلمات کلیدی مانند محدود، فقط امروز یا کالاهای نایاب باعث ایجاد احساس اضطرار در خریداران می‌شود و آنها را ترغیب به خرید فوری می‌کند.
فروشگاه‌ها و وب‌سایت‌ها برای جذب مشتریان تخفیف‌های قابل توجهی را ارائه می‌دهند، و این روز به یکی از پرطرفدارترین روزهای خرید در سال تبدیل شده است. از اواخر سال ۱۳۹۸ به بعد، با شیوع ویروس کرونا و تغییر رفتار خرید مردم، بسیاری از خرده‌فروشان به سمت فروش آنلاین و ارائه تجربه‌های خرید ترکیبی روی آورده‌اند.
بلک فرایدی در ایران نیز تاریخچه‌ای تقریباً ۱۰ ساله دارد اما توانسته در همین مدت زمان کوتاه، پا به پای جهانیان این سنت را وارد سبک زندگی مردم کند. اولین بار در سال ۱۳۹۴ بود که فروشگاه اینترنتی بامیلو اقدام به راه اندازی حراجی به مانند بلک فرایدی کرد و نام حراجمعه را بر آن قرار داد؛ اقدامی که مورد انتقاد برخی فعالین سیاسی و رسانه‌ای قرار گرفت اما در نهایت با اضافه شدن سایر فروشگاه‌های اینترنتی به این حراج، بلک فرایدی دست‌کم بین فروشگاه‌های آنلاین خرده‌فروشی تبدیل به یک سنت شد و چند سالی است که در فروشگاه‌های فیزیکی نیز شاهد تبلیغات برای فروش ویژه در این روز هستیم. دیجی‌کالا نیز نزدیک به ۱۰ سال است که بزرگترین حراج آنلاین در ایران را همزمان با روز بلک فرایدی در کشور برگزار می‌کند.
این روزها بلک فرایدی به یک فرهنگ خرید تبدیل شده است که به مشتریان این امکان را می‌دهد تا از تخفیف‌های بزرگ بهره‌برداری کنند. این روز نمادی از شلوغی و هیجان خرید در تمام نقاط جهان است. نباید فراموش کرد بلک فرایدی، اگرچه روزی پرهیجان و شلوغ است، اما نیازمند آگاهی و برنامه‌ریزی مناسب است تا خریداران بتوانند بهترین استفاده را از این فرصت ببرند و از فریب‌های احتمالی جلوگیری کنند.
با رشد تجارت الکترونیک، بلک فرایدی نیز به دنیای آنلاین مهاجرت کرده است. بسیاری از مردم ترجیح می‌دهند از خانه خرید کنند و از شلوغی فروشگاه‌ها اجتناب کنند. دیجی‌کالا برگزارکننده بزرگترین حراج بلک فرایدی در ایران است که امسال با نام «سیاهراج» این طرح را ادامه می‌دهد.
