تولید گوشی‌های همراه و سیستم عامل ایرانی، موضوعی که وزرای ارتباطات و فناوری اطلاعاتِ حسن روحانی و ابرهیم رئیسی برای آن تلاش کرده‌اند؛ تلاشی که از پنج سال قبل آغاز شده و شاید حالا زمان مناسبی باشد که کاربران و مخاطبان این تلفن‌ها، درباره نتیجه تلاش دولت‌ها در این مسیر، بدانند. بعد از پنج سال، سرنوشت گوشی‌های ایرانی و سیستم‌عامل هوشمند تلفن ایرانی به کجا رسیده و کدام شرکت‌ها در این مسیر فعالیت می‌کنند؟ آیا وعده تولید دو میلیون و یا به قولی 10 میلیون گوشی در مسیر تحقق است یا خیر؟ آیا پایان سال 1402 یک میلیون گوشی ایرانی با قیمت زیر 100 دلار تولید خواهد شد؟ کدام شرکت‌ها از تسهیلات 500 میلیارد تومانی، برای تولید تلفن همراه بهره‌مند شده‌اند و اینکه از 30 هزار فرصت شغلی وعده داده شده، چند درصد آن محقق شده است؟ کدام یک از شرکت‌ها در منطقه ویژه اقتصادی پیام، زمین و سوله دریافت کرده‌اند؟
مدت‌هاست دولت عزم کرده برای تولید یک میلیون گوشی همراه تا پایان سال 1402، و در این مسیر دو گام اساسی برداشته است؛ اول اینکه در منطقه ویژه اقتصادی پیام، مجموعه‌ای در جنوب‌غربی کرج، در منطقه مهرشهر که متعلق به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است، به هشت یا نه شرکت زمین و سوله واگذار شده تا آنها بتوانند خط تولید تلفن همراه بومی راه‌اندازی کنند و گام دوم ارائه تسهیلات وعده داده شده است.
اولین قدم در ساخت گوشی ایرانی
اولین بار زمزمه نصب اندروید بومی روی مدلی از گوشی‌های جی‌ال‌ایکس، به گوش رسید؛ جی‌ال‌ایکس در مسیر تولید سیستم‌عامل بومی بر روی گوشی ایرانی تلاش می‌کرد، تلاشی که در دولت قبل به نتیجه نرسید. تا اینکه در دولت سیزدهم، بار دیگر عیسی زارع‌پور، از همکاری با وزارت صمت گفت که برای تولید گوشی بومی، برنامه‌ای تدوین شده و قرار است در کنار شرکت‌هایی که پیش از در حوزه تولید گوشی موبایل فعالیت می‌کردند، مانند جی‌ال‌ایکس، جی‌پلاس و صاایران با همکاری ایرانسل، مادایران با همکاری LG، جی‌پلاس، مجموعه‌ی ارگ‌جدید بم (تولیدکننده مودم ایرانی)، شرکت تبریزی پالار صبح آسیا، مجموعه‌ی انارستان (تولیدکننده تبلت) و مجموعه‌ی اُرُد، شرکت‌های دیگری هم کار کنند. با این برنامه‌ها قرار بود از سال ۱۴۰۰، سالانه دو میلیون دستگاه گوشی، داخل کشور تولید شود. وقتی سال 1399 خبر تولید موبایل بومی صاایران منتشر شد، کاربران شباهت‌های عجیبی بین این گوشی ایرنی و گوشی چینی ULEFONE پیدا کردند. ۱۲ مهر ۱۳۹۹ ستار هاشمی، معاون فناوری و نوآوری وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت دوازدهم اعلام کرد گوشی‌های صاایران به صورت کامل و پک شده یا CBU از چین خریداری شده تا تقاضای بازار سنجیده و برنامه‌ریزی برای ساخت گوشی در داخل انجام شود. به گفته‌ی او «در ادبیات تولید، حتی CBU نیز به‌عنوان تولید تلقی می‌شود. تولیدکنندگان کارشان را با CBU آغاز می‌کنند، بعد به‌سمت SKD می‌روند و در مرحله‌ی آخر به CKD می‌رسند.» تا آن زمان ۷۰۰ میلیارد تومان تسهیلات از سوی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برای تولید گوشی داخلی تخصیص داده شده بود که خروجی آن، حدود ۷۰ هزار گوشی بود.
تولید ایرانی در مسیر بازار
دی ماه ۱۳۹۹ نخستین گوشی صاایران (شرکتی متعلق به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح) در فروشگاه ایرانسل عرضه شد. گوشی هوشمند ویرا V5 با برند صاایران در دوره‌ی فروش آزمایشی فقط در تهران به قیمت ۲ میلیون و ۹۵۰ هزار تومان به فروش رسید. در ادامه گوشی‌های جی‌ال‌ایکس با نام‌های شاهین2 و شاهین3 به بازار عرضه شدند، اما برخلاف شعارهای تبلیغاتی‌شان کیفیت بالایی نداشتند. شاهین3، حدود هفت میلیون تومان قیمت داشت و از نظر ظاهری شباهت زیادی به یکی از گوشی‌های، شرکت تایوانی داشت.
تولید سامسونگ و نوکیا در ایران
مردادماه بود که خبرگزاری «تسنیم» از تولید برخی از مدل‌های تلفن همراه سامسونگ و نوکیا بدون صدور مجوز از سوی شرکت اصلی، توسط شرکت‌های داخلی خبر داد و از عدم پاسخگویی مسئولان وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات گفت و یک‌هفته بعد از همراهی وزارت صمت با تولید گوشی‌های فیک و سکوت این وزارتخانه به معنای رضایت نوشت. در بخشی از آن گزارش آمده بود: «در سال گذشته شاهد تولید تلفن همراه، با نام و نشان خارجی در ایران بوده‌ایم، در واقع یک شرکت تولیدکننده داخلی، کلیه قطعات تلفن همراه را ابتدا به‌صورت رسمی وارد کشور می‌کند و با مونتاژ آن، کالای نهایی را با نام و نشان خارجی وارد بازار می‌کند. عجیب اینجاست که به‌روی تولیدات این شرکت، هیچ نام و نشانی از یک برند ایرانی وجود ندارد و حتی استعلام تلفن همراه نیز حکایت از هندی یا چینی بودن آن دارد. شرکت تولیدکننده داخلی، برای انجام این اقدامات هیچ تأییدیه‌ای از شرکت‌های مادر تلفن همراه نیز ندارد و مشخص نیست چرا و چگونه توانسته است مجوز توزیع تولیدات خود در بازار تلفن همراه کشور را اخذ کند.» گفته می‌شود در سال‌های سکوت، برخی از مدل‌های تلفن همراه نوکیا و همچنین گوشی سامسونگ مدل Galaxy A۰۲، Galaxy A۰۳، Galaxy A۱۳، Galaxy A۱۲ و Galaxy M۱۲ در داخل کشور تولید شده و به بازار عرضه شده است.
مهندسی معکوس با 9 شرکت جدید
به‌همراه شرکت‌های قبلی فعال در حوزه تولید تلفن همراه بومی و سیستم‌عامل هوشمند ایرانی، قرار است 9 شرکت واردات‌کننده تلفن همراه با اولویت مهندسی معکوس، اقدام به تولید گوشی بومی کنند. شهریورماه 1400 بود که سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران شهریور اعلام کرد مطالعات تولید گوشی‌های تلفن همراه به صورت قطعات جدا شده با همکاری فعالان داخلی با شرکای آسیایی شروع شده. منظور آنها از تولید گوشی هوشمند، تولید به صورت قطعات منفصله اعم از SKD و CKD و به‌هم‌رسانی فعالان داخلی با شرکای آسیایی بود. مدتی بعد وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات وقت اعلام کرد که تولید داخلی به معنای تولید تمام قطعات در داخل کشور نیست.
در راستای تحقق وعده‌های دولت، شرکت‌های جدید به کمک شرکت‌های قبلی آمد تا سرعت تولید موبایل ایرانی بالاتر رود؛ طبق اسنادی که در خبرگزاری‌ها و سایت‌های خبری منتشر شده، اسامی 9 شرکت، زمینه فعالیت و قرارداد شرکت‌ها برای اجاره زمین و سوله، در منطقه ویژه اقتصادی پیام آمده است؛ شرکت‌هایی که در حوزه صادرات و واردات فعالیت می‌کنند و حالا می‌خواهند حوزه تولید را امتحان کنند. اسامی و زمینه فعالیت این شرکت‌ها عبارتند از:
–شرکت «تحسین کیهان همراه اهورا»، زمینی به وسعت دو هزار و ۵۰۰ متر در منطقه ویژه اقتصادی پیام به مدت ۲۵ سال با مبلغ ماهانه ۲۸ میلیون و ۸۷۵ هزار تومان اجاره کرده است. این شرکت به عنوان یک واردکننده تلفن همراه فعالیت می‌کند و فروشگاه اینترنتی شهرموبایل یا همان «شارموب» زیرمجموعه آنهاست و قرار است در زمینه تولید تبلت، تلفن همراه، هندزفری و ساعت هوشمند هم فعالیت کند.
–شرکت «آراد پی‌کارت»، شرکتی فعال در حوزه پرداخت و فعالیت‌های بانکی، صنعت پرداخت، پشتیبانی و ثبت پذیرندگان درگاه پرداخت و کارتخوان که در مرداد 1401 ثبت شده و 20 اسفند ۱۴۰۱ زمینی را به مدت 25 سال اجاره کرده؛ این شرکت قصد تولید موبایل و تجهیزات ارتباطی دارد.
-«تجارتخانه حاجی قاسم»، از شرکت‌های واردکننده گوشی‌های اپل، سامسونگ، شیائومی و چندین برند چینی از چند سال قبل به حوزه تولید فیچرفون (گوشی‌های دکمه‌ای) وارد شده هم در قراردادی به تاریخ ۱۱۳۹۹/۶/۱ زمینی با مساحت حدود ۶ هزار متر را اجاره کرده است.
– «نوین سان همراه بین‌الملل شما»، ثبت‌شده در سال 1398، در زمینه خدمات پیمانکاری صنعت مخابرات در مشاوره، طراحی، نگهداری و بهینه سازی، عملیات نصب، راه اندازی و پشتیبانی شبکه‌های مخابراتی، تهیه، تولید و عرضه کلیه تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری مخابراتی و الکترونیکی مجاز، تولید و عرضه اپلیکیشن‌های موبایل فعالیت می‌کند.
«سانا رهاورد ایرانیان»، پنجم تیر 1398 ثبت شده؛ این شرکت در زمینه خرید، فروش، تولید، طراحی، نصب، راه‌اندازی، سرویس، تعمیر، پشتیبانی و خدمات پس از فروش، واردات و صادرات قطعات انواع شبکه، کامپیوتر و قطعات کامپیوتری، لپ‌تاپ، تبلت و متعلقات وابسته و کلیه تجهیزات سخت‌افزار رایانه‌ای و تجهیزات جانبی، و ترخیص کالاهای مجاز بازرگانی از تمام گمرکات کشور فعالیت می‌کند.
-«پارس پردازش چهل چشمه»، به عنوان واردکننده تلفن همراه، بخشی از مالکیت شارموب را دارد.
-«گسترش راهبر یادمان نما»، در سال ۱۳۹۸ تأسیس شده و در زمینه تولید و ارائه خدمات فنی و مهندسی و انتقال دانش فنی و فناوری، انجام امور بازرگانی اعم از واردات و صادرات، تهیه و توزیع کالاهای مجاز و خرید و فروش آنها در داخل و خارج از ایران، ترخیص کالا از گمرکات، تولید انواع قطعات و تجهیزات الکترونیکی و فناوری اطلاعات و ارتباطات، واردات دستگاه‌ها و ماشین آلات فعالیت می‌کند.
–شرکت «داریا همراه پایتخت»، از دیگر شرکت‌هایی هستند که در حوزه تولید گوشی هوشمند ایرانی مشارکت می‌کنند؛ این شرکت در زمینه واردات رسمی تلفن همراه با برند سامسونگ و خدمات پس از فروش فعالیت خود را از سال 1396 آغاز کرد. داریا همراه از اولین گوشی خود رونمایی کرد. طبق اعلام این شرکت، گوشی داریا باند، با قیمت 10میلیون تومان، ساخت کشور چین است.
-«گروه تولیدی و تجاری «بلووم»، در سال 1395 به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های تجارتخانه حاجی قاسم شروع به فعالیت کرده است. این شرکت در ابتدا در حوزه واردات قانونی و گارانتی موبایل فعال بود و سرانجام در سال1399 پس از دو سال تحقیق و توسعه اولین قدم‌های خود را جهت تولید گوشی موبایل برداشت.تلفن همراه «بلووم پلاس» محصول این شرکت است که یک مدل آن فیچرفون است.
آنچه مشخص است اینکه حدود پانزده شرکت باسابقه و تازه‌کار در حوزه تولید موبایل ایرانی کار می‌کنند؛ وعده تولید موبایل ایرانی به مهندسی معکوس رسیده اما هنوز آمار دقیقی از تعداد گوشی‌های ایرانیِ در بازار، در دسترس نیست؛ بازار موبایل در سایه سکوت و عدم شفافیت و رانت‌جویی افتان و خیزان به حیات خود ادامه می‌دهد.
