آیین‌نامه حمایت از سکوها و کسبوکارهای اقتصاد دیجیتال هفته گذشته و بعد از کش و قوس‌های فراوان رونمایی شد. این آیین نامه در قالب ۱۴ ماده، ۳۰ شکل از حمایتی را برای سکوها و کسبوکارهای فعال در حوزه اقتصاد دیجیتال کشور در نظر گرفته است. در این آیین‌نامه که به نظر می‌رسد بیشتر برای تقویت استفاده از پلتفرم‌های داخلی تدوین شده، به کسب‌وکارها در صورت استفاده از سکوهای داخلی که البته هنوز نام و مشخصات آنها معلوم نشده، امتیاز‌های گوناگونی تعلق می‌گیرد. از استفاده حساب کاربری به عنوان وثیقه وام، معافیت مالیاتی و تبلیغات تخفیف‌دار در صداوسیما تا حمایت‌های زیرساختی و خدمات پرداخت و تسهیل در دریافت مجوز.
الیته تعلق گرفتن تمام این امتیاز‌ها منوط به تدوین آیین‌نامه‌های دیگر و مقررات‌گذاری از سوی نهادهای مختلف از جمله بانک مرکزی شده است و به نظر می‌رسد با این شرایط استفاده از این بسته حمایتی به این زودی‌ها برای کسب‌وکارها فراهم نباشد.
نزدیک به یک هفته از رونمایی این آیین‌نامه گذشته و ابهامات زیادی در مورد کارایی آن وجود دارد. در کنار ابهامات در مورد چگونگی اجرا، تامین بودجه و شبهات برای ایجاد انحصار در بین پلتفرم‌های داخلی از طریق اجرای این آیین‌نامه، برخی فعالان حوزه فناوری اطلاعات معتقدند این بسته حمایتی برعکس چیزی که در هفته‌های گذشته دولت ادعا کرده نمی‌تواند خسارت کسب‌وکارها بابت محدودیت‌های اینترنت در بیش از یک ماه گذشته را پوشش دهد. همچنین به باور آنها این آیین‌نامه کارآمد نیست.
دخالت در بازار درست نیست
شهاب جوانمردی، مدیرعامل شرکت فناپ از جمله کسانی است که معتقد است تهیه این آیین‌نامه و اجرای آن در زمانی که مشخص نیست نمی‌تواند خسارت کسب‌وکارها بابت بیش از یک ماه محدودیت و اینترنت و ادامه فیلترینگ پلتفرم‌های خارجی را جبران کند.
جوانمردی با اعلام اینکه جبران خسارت یک کسب‌وکار بابت تصمیمات غلط دولتی امکان پذیر نیست به راه‌پرداخت می‌گوید: «بارها گفته‌ام که اصولا خیلی از این کسب‌وکارها وقتی زمین می‌خورند، دیگر نمی‌توانند بلند شوند، اینکه می‌گویند شما را کمک می‌کنیم مشکلی را حل نمی‌کند. خیلی از این کسب‌وکارها حتی جایی ثبت نشد‌ه‌اند یا مکمل یک بیزنس دیگر بوده‌اند و کمک می‌کردند که فروش با هزینه کمتری و با مخاطب بیشتری انجام شود. الان می‌گویند بیاید در این طرح خود را ثبت کنید تا در نهایت بعد از بررسی که مشخص نیست تا چه زمانی طول می‌کشد، به شما کمک کنیم.»
جوانمردی با غیرواقعی بودن چنین طرحی در حل مشکلات کسب‌وکارها آن را ناکارآمد می‌داند. او تاکید می‌کند که نمی‌توان بازار را به هر دلیلی دستکاری کرد و بعد هم با تصویب طرحی بیشتر در بازار دخالت و ادعا شود که می‌توان به کسب‌وکارها کمک کرد.
به باور جوانمردی در شرایطی که کاربران به پلتفرم‌های داخلی اعتماد ندارد و استفاده از پلتفرم‌های داخلی با چالش اعتماد مواجه است نمی‌توان انتظار داشت که به دنبال فیلترینگ چه کاربر نهایی و چه کسب‌وکارها به سمت استفاده از پلتفرم‌های داخلی بی‌آیند.
جوانمردی معتقد است در شرایط فعلی تنها راه‌حلی که می‌تواند جلوی خسارت بیشتر به کسب‌وکارها را بگیرد باز گرداندن اینترنت به شرایط قبل از شروع محدودیت‌هاست.
طرح خوب در زمان بد
در روز رونمایی از آیین‌نامه حمایت از سکوها و کسبوکارهای اقتصاد دیجیتال وزیر ارتباطات هم اعلام کرد که کارگروه اقتصاد دیجیتال به همراه کمیته مشورتی این کارگروه از بیش از ۴ ماه گذشته روی آن کار می‌کرده و در نهایت به دلیل شرایط موجود و خسارتی که محدودیت اینترنت به کسب‌وکارها زده، آنها تلاش کرده‌اند تا این آیین‌نامه سریعتر تصویب شود.
بنابراین همین اظهارات هم نشان می‌دهد که این آیین‌نامه برای جبران خسارت کسب‌وکارها به دنبال محدودیت اینترنت از یک ماه گذشته در نظر گرفته نشده است.
به همین خاطر برخی کارشناسان اعلام می‌کنند که این طرح در زمان درستی رونمایی نشده است. عطا خلیقی، رئیس کمیسیون تجارت الکترونیکی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران اعلام می‌کند که این طرح حمایت طرح خوبی است اما زمان اعلام آن درست نبوده است.
او در این مورد به راه‌پرداخت می‌گوید: «شاید اگر این بسته حمایتی سال ۹۶ منتشر می‌شد که به نوعی دریافت مجوز فعالیت را راحت‌تر می‌کرد و در کنارش امکان تبلیغات به کسب‌وکارها در صداوسیما را می‌داد و به نوعی باعث تسهیل فعالیت کسب‌وکارها می‌شد، می‌توانست به رشد اکوسیستم کمک کند؛ ولی الان در شرایطی که کسب‌وکارها به خاطر محدودیت اینترنت و فیلترینگ دچار خسارت زیادی شده‌اند چنین طرحی نمی‌تواند کمک کننده باشد.»
به باور او این طرح برای رفع خسارت کسب‌وکارها در دوران محدودیت اینترنت نیست و یک بسته حمایتی است که می‌تواند در دراز مدت به نتیجه برسد.
او در ادامه به برخی ابهامات و مشخص نبود زمان اجرای آن اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: «در این آیین‌نامه صحبت از سکوهای داخلی است که هنوز نام آنها مشخص نشده و قرار است یک آیین نامه‌ای ذیل این طرح نوشته شود که این موارد در آن تعریف شود و این آیین‌نامه هم مشخص نیست که چگونه تهیه و تنظیم می‌شود. این آیین‌نامه هم خیلی مهم است چون سکوها توسط وزارت ارتباطات تایید شوند. این که شرایط تایید سکوها چه خواهد بود خودش یک عامل تعیین کننده است.»
او ادامه می‌دهد: «بندهای این طرح از جمله تسهیلات به کسب‌وکارها با اکانت کاربری در پلتفرم داخلی توسط بانک مرکزی هم منوط به تهیه قوانین از سمت بانک مرکزی شده که این هم فرایند طولانی نیاز دارد و به نظر نمی‌رسد به سرعت امکان پذیر باشد پس در شرایط فعلی این طرح به درد کسب و کارهای خسارت دیده از محدودیت اینترنت نمی‌خورد.»
خلیقی اعلام می‌کند در شرایطی حاضر حتی دولت و در راس آن وزارت ارتباطات بودجه‌ای برای ارائه وام حداقلی به کسب‌وکارهایی که به خاطر محدودیت اینترنتی به سمت تعدیل نیرو و ورشکستگی رفته‌اند ندارد.
به باور او نیز تنها راه حل برای جلوگیری از وارد شدن خسارت بیشتر به کسب‌وکارها این است که اینترنت به شرایط قبل خود بازگردد و شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌هایی که محل مارکتینگ و تبلیغات کسب‌وکارها بوده‌اند نیز رفع فیلتر شوند، راه‌حلی که وزارت ارتباطات اعلام می‌کند اجرای آن در دستان این وزارتخانه نیست.
وقتی اعتمادی نیست
وزیر ارتباطات در یک ماه گذشته بیش از هر زمان دیگری بر تقویت استفاده از پلتفرم‌های داخلی تاکید کرده و حتی در ویدئو کوتاهی که از او در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده گفته است که نسبت به تقویت پلتفرم‌های داخلی احساس وظیفه می‌کند. بنابراین کاملا روشن است در طرحی که با مدیریت وزارت ارتباطات برای حمایت از کسبوکارهای اقتصاد دیجیتال در نظر گرفته شده بیش از همه چیز روی استفاده از پلتفرم‌های داخلی پافشاری شود.
در این آیین‌نامه تأکید شده سکوهایی مشمول این آیین‌نامه خواهند شد که بر اساس ضوابط ابلاغی وزارت ارتباطات فعالیت کرده و به تأیید این وزارتخانه رسیده باشند. در تبصره‌ای از این آیین‌نامه نیز عنوان شده ضوابط شناسایی سکوهای مشمول و شرایط بهره‌مندی از حمایت‌های این تصویب‌نامه با تعیین روش و سطح‌بندی سکوها و بر اساس معیارهایی مانند تعداد کاربر فعال، قابلیت‌ها و میزان آمادگی زیرساخت‌های فنی سکو، حجم گردش مالی، بازه زمانی فعالیت سکو و بازخورد کاربران از آن خواهد بود.
بسیاری از کارشناسان ابهامات زیادی به همین بند‌ها وارد می‌کنند از جمله اینکه چگونه و در چه شرایطی قرار است این سکوها مشخص شوند؟ این سکوها تا چه میزان در مقایسه با پلتفرمی مانند اینستاگرام اثرگذار هستند و آیا کاربران به سمت استفاده از آن می‌روند که حالا کسب‌وکارها توسعه کاری خود را روی آنها شروع کنند؟
پشوتن پورپزشک، مدیرعامل و بنیان‌گذار پادرو، پلتفرم هوشمند پرداخت و ارسال سفارش‌های اینترنتی، اعلام می‌کند نمی‌توان با چنین طرح‌هایی خسارت کسب‌وکارها بابت محدودیت اینترنت جبران کرد. به باور او بزرگترین مشکل این طرح این است که روی استفاده از پلتفرم‌های داخلی پافشاری دارد که نه کاربر نهایی و نه حتی کسب‌وکارها نسبت به استفاده آن اعتماد ندارند.
پورپزشک در مورد این آیین‌نامه و ابهامات اجرای آن به راه‌پرداخت می‌گوید: «پلتفرم‌هایی از جمله اینستاگرام هم کانال مارکتینگ برای کسبوکارهای آنلاین و هم کانال فعالیت و ویترین فروش برای خود فروشگاه‌هایی است که ذاتا در این فضا متولد شده‌اند. یک اکوسیستمی در چند سال شکل گرفته است و مولفه‌های تشکیل این اکوسیستم هم کاملا مشخص است یعنی زیرساخت شبکه اجتماعی، کاربران نهایی (که شامل بیش از ۴۴ میلیون کاربر ایرانی اینستاگرام است) و بعد هم فروشگاه‌هایی که در این فضا به شکل اتوماتیک شکل می‌گیرند.»
او ادامه می‌دهد: «نمی‌شود در یک بازه زمانی چند ساله یک اکوسیستم را بسازیم و بعد اکوسیستم را با مسدودیت شبکه اجتماعی دچار مشکل کنیم و فکر کنیم با یک اقدامی به شکل گلخانه‌ای می‌توان این اکوسیستم را به حالت اول آن بازگرداند. برای مثال یکی از بندهای این آیین نامه این است که نصف فالورهایی که در شبکه اجتماعی مسدود شده یک کسب‌وکار داشته، باید پلتفرم‌های داخلی برای این کسب‌وکار جذب کند. این قابل فهم و درک نیست. جذب کردن خودش شائبه درست می‌کند از جمله اینکه این جذب کاربر آیا به معنی فالور خریدن است که مشخص می‌کند پلتفرم داخلی موثر نیست.»
پورپزشک اعلام می‌کند که بخش‌هایی از این آن آیین‌نامه از جمله بند‌هایی در مورد جذب فالور برای کسب‌وکارها توسط پلتفرم‌های داخلی مبهم است و مشخص نیست که آیا هدف این طرح نمایش اعداد و بالا بردن رقم است یا هدفش تبدیل کردن پلتفرم‌های داخلی به پلتفرم‌های اثرگذار مانند اینستاگرام است.
او تاکید می‌کند که اگر قرار باشد مشکلاتی که در این بازه زمانی به دلیل محدودیت اینترنت برای کسب‌وکارهایی ایجاد شده، مرتفع شود باید راهکار کارشناسی اثرگذار تعریف شود.
پورپزشک با ذکر مثال دیگر در مورد اثرگذار نبودن این طرح برای جبران خسارت کسب‌وکارها به خاطر محدودیت اینترنت می‌گوید: «یک شبه دیگر این طرح در این زمینه معافیت مالیاتی است. معافیت مالیاتی زمانی اثر دارد که فروشگاه در یک پلتفرم فروش داشته باشد و پلتفرم آنقدر برایش اثرگذار باشد که فروشش بالا برود. در این شرایط است که معافیت مالیاتی شکل می‌گیرد. اگر قرار است فروش داشته باشد باید فالور و مشتری اثرگذار داشته باشد، اگر قرار است فالور اثرگذار داشته باشد باید کاربران به صورت انتخابی در آن شبکه حضور داشته باشند و اقبال عمومی از پلتفرم شکل بگیرد.»
او مشکل اصلی رشد نکردن پلتفرم‌های داخلی را معضل اعتماد می‌داند.
به باور او خود مسئولان هم می‌دانند که پلتفرم داخلی به هر دلیل مورد اقبال و اعتماد کاربر نهایی نیست و حتی اگر پلتفرم‌های داخلی بتوانند نصف کاربران یک شبکه اجتماعی خارجی را برای یک کسب‌وکار فراهم کنند؛ ولی وقتی اثر گذار نباشند و کاربر نهایی به آن اقبال نداشته باشد و آن را انتخاب نکند، پس این آیین نامه نمی‌تواند کمکی به کسب‌وکار کند؟
پورپزشک نیز تاکید می‌کند که بخش‌هایی از اجرایی این آیین‌نامه منوط به مقررات‌گذاری از سمت نهادهایی مانند بانک مرکزی شده و همین نشان می‌دهد که اجرای این طرح نمی‌تواند خسارت فعلی کسب‌وکارها به خاطر محدودیت اینترنت را جبران کند و حداقل ماه‌ها زمان می‌برد تا چنین طرحی اجرا شود.
مدیرعامل پادرو با بیان اینکه دولت باید به سرعت راه‌حلی برای جلوگیری از خسارت بیشتر به کسب‌وکارها پیدا کند می‌گوید: «در حال حاضر به خاطر محدودیت‌های اینترنتی خیلی از کسب‌وکارها روی بستر شبکه‌های اجتماعی مرده و از بین رفته‌اند بعد از طرحی حمایتی صحبت می‌شود که منوط به تعیین قوانین از سوی نهادهای دیگر شده است و مشخص نیست چه زمانی به اجرا گذاشته می‌شود.» پورپزشک ادامه داد: «فراموش می‌کنیم که داریم یک بازار چند ۱۰هزار میلیاردی را نابود می‌کنیم. بیش از ۶۶۰هزار فروشگاه را با مشکل مواجه کرده‌ایم و بیش از یک میلیون شغل مستقیم را عملا از بین برده‌ایم و الان می‌خواهیم تازه برای حمایت از این کسبوکارهای از بین رفته به سراغ قوانین برویم.»
اینترنت را آزاد کنید
در کنار انتقاد‌ها و ابهام‌هایی که به آیین‌نامه حمایت از سکوها و کسبوکارهای اقتصاد دیجیتال وارد می‌شود، برخی از فعالان اکوسیستم استارت‌آپی نگران ایجاد انحصار جدید بین برخی بازیگران به دنبال اجرایی این آیین‌نامه هستند.
مهدی عبادی، مدیرعامل وندار و عضو هیات مدیره انجمن فین‌تک از جمله افرادی است که با اشاره به بندهای این آیین‌نامه در بخش پرداخت و کمک تسهیلاتی به کسب‌وکارها از طریق بانک مرکزی اعلام می‌کند که این طرح می‌تواند ایجاد انحصار کند.
عبادی با اعلام اینکه ادبیات این بسته حمایتی، اوضاع را برای برخی کسب‌وکارها از جمله فین‌تکی‌ها نگران کننده کرده است به راه‌پرداخت می‌گوید: «در این طرح به سرویس درگاه پرداخت، دایرکت دبیت و پرداخت امن اشاره شده که این سرویس‌ها را فین‌تک ها ارائه می‌دهند؛ اما در این طرح گفته شده که بانک مرکزی موظف است که بیاید این سرویس‌ها را به کسبوکارهای آسیب دیده ارائه کند. نگرانی که چنین بند‌هایی در طرح ایجاد می‌کند این است که آیا قرار است بانک مرکزی با شرکت خصوصی رقابت کند یا قرار است بانک مرکزی به بهانه این مصوبه یک پروژه به شرکت خدمات ارائه کند یا قرار است در این حوزه باز یک انحصاری برای pspها ایجاد شود.»
او ادامه می‌دهد: «ازسمت دیگر مگر چالش فعلی کسب‌وکارها این سه خدمت است؟ یعنی کسب وکارهایی که به خاطر فیلترینگ و اختلال اینترنت آسیب می‌بینند آیا اگر این سه خدمت به آنها ارائه شود جلوی آسیبشان گرفته می‌شود؟ پاسخ به این سوال‌ها خیر است. نهایت این است که اگر کسب‌وکارها به این خدمات نیاز دارند می‌توانند از فین تک‌ها آن را دریافت کنند چه دلیلی دارد که حاکمیت وارد ارائه این سرویس شود.»
به گفته او کسب‌وکارها در بیش از یک ماه گذشته به دلیل محدودیت اینترنت با کاهش درآمدی بین ۷۰ تا ۸۰ درصدی مواجه بوده‌اند و حتی برخی با وجود تعدیل نیرو توان پرداخت حقوق کارکنانشان را نداشته‌اند. به باور او اگر حاکمیت به دنبال جبران خسارت کسب‌وکارها است باید به شکل واضح و سریع این خسارت‌ها را رفع کند، نه اینکه با یک طرح بلند مدت که زمان اجرای آن مشخص نیست، ادعایی برای جبران خسارت کسب‌وکارها را مطرح کند.
عبادی نیز مانند دیگر کارشناسان و فعالان حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات معتقد است تنها راهکار برای جلوگیری از ایجاد خسارت بیشتر به کسب‌وکارها برگرداندن دسترسی به اینترنت به حالت عادی است.
