۲.۹ میلیارد نفر از مردم جهان هرگز به اینترنت دسترسی نداشتهاند
نگاهی به آمارهای منتشر شده در گزارش اتحادیه جهانی مخابرات
دنیای‌اقتصاد: همه‌گیری ویروس‌کرونا و بیماری ناشی از آن یک‌بار دیگر مهر تاییدی بر اهمیت ارتباطات در عصر مدرن زد. وابستگی به اینترنت و ابزارهای دیجیتال در دو سال اخیر بیشتر و بیشتر شد تا جایی که حتی آنهایی که قرابت چندانی با تکنولوژی نداشتند و همچنان به روش‌های سنتی روزمرگی‌هایشان را می‌گذراندند، به ناچار به این ابزارهای ارتباطی روی آوردند. با این همه اما توسعه‌نیافتگی همچنان بزرگ‌ترین سد در برابر رشد نفود اینترنت در سراسر جهان است. گواه این موضوع جدیدترین گزارش منتشرشده از سوی اتحادیه جهانی مخابرات (ITU) است که نشان می‌دهد بیش از یک‌سوم جمعیت جهان هرگز تجربه‌ای از کار با اینترنت نداشتهاند. به تایید این گزارش، نزدیک به سه‌میلیارد نفر که برابر ۳۷درصد از جمعیت کل جهان است، تا حالا آنلاین نبوده‌اند.
بر اساس این تخمین‌های اخیر ۹۶درصد از جمعیت ۲.۹ میلیارد نفری که هرگز به اینترنت دسترسی نداشتهاند، در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند. این اتحادیه که یکی از زیرمجموعه‌های سازمان ملل‌متحد است، تخمین می‌زند که تعداد افرادی که آنلاین شده‌اند در سراسر جهان، از ۴.۱ میلیارد نفر در سال۲۰۱۹ به ۴.۹ میلیارد نفر در سال‌جاری میلادی رسیده و این به‌خاطر افزایش چشمگیر ارتباطات اینترنتی در دوران همه‌گیری کووید-۱۹ بوده است. با تمام این‌ها اما در میان این جمعیت آنلاین، ممکن است صدها میلیون نفر تنها گاهگاهی آنلاین بشوند، از دستگاه‌های دیجیتال به‌صورت اشتراکی استفاده کنند و یا با مشکلات و اختلال‌های متعدد در کیفیت و سرعت اینترنت مواجه شوند. «هولین ژائو» دبیرکل اتحادیه جهانی مخابرات در این مورد گفت: «اتحادیه جهانی مخابرات همچنان تلاش می‌کند تا مطمئن شود که چه موانعی برای دسترسی آن جمعیت ۲.۹ میلیارد نفری به اینترنت وجود دارد. ما اینجا هستیم تا اطمینان پیدا کنیم که هیچ‌کس از دسترسی به اینترنت باز نمی‌ماند.»
شکاف دیجیتالی معنادار
به‌طور تخمینی ۴.۹ میلیارد نفر از مردم دنیا در سال ۲۰۲۱ از اینترنت استفاده کرده‌اند و این آماری است که اتحادیه جهانی مخابرات در جدیدترین گزارش خود منتشر کرده. این به معنای آن است که تقریبا ۶۳درصد از جمعیت جهان در حال‌حاضر آنلاین هستند که رشد ۱۷ درصدی را نسبت به سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد. با این اوصاف می‌توان گفت در فاصله این سال‌ها تقریبا ۸۰۰ میلیون نفر به جمعیت آنلاین جهان اضافه شده‌اند. در این میان ضریب نفوذ اینترنت در کشورهای منطقه آفریقا، آسیا و پاسیفیک و کشورهای کمتر توسعه‌یافته، در دو سال گذشته به‌طور متوسط رشد ۲۰درصدی داشته است.
حالا به وضوح مشخص است که ICT و اینترنت عناصر حیاتی در حفظ تداوم فعالیت‌های تجاری، اشتغال، آموزش، مقدمات ارائه خدمات پایه به شهروندان، سرگرمی و توسعه روابط اجتماعی، به‌حساب می‌آیند. پلت‌فرم‌ها و خدمات دیجیتال، نوآوری‌های بی‌شماری را فراهم می‌کنند که هزینه‌های اجتماعی، اقتصادی و هزینه‌های مربوط به خدمات درمانی را کاهش داده و امکان بهبود و برگشت‌پذیری در برابر بحران‌های آینده را ایجاد می‌کنند. به همین دلیل هم بسیاری از اهداف هفده‌گانه اصلی برای توسعه پایدار جهانی، به ضرورت همه‌گیری، برجسته‌شده و در اولویت قرار گرفته‌اند تا هزینه‌های بالای ناشی از محرومیت دیجیتالی کاهش پیدا کند.
اگر تا پایان دهه جاری در شرف تحقق اهداف توسعه پایدار باشیم، دستیابی جهانی به ارتباطات مفید و راهگشا به ضرب‌الاجلی بسیار بااهمیت تبدیل خواهد شد. در حقیقت اگر ارزیابی درستی از شکاف دیجیتال وجود نداشته باشد، امکان کاهش آن هم وجود نخواهد داشت. کارشناسان اتحادیه جهانی مخابرات معتقدند تا زمانی‌که مشخص نشود افرادی که دسترسی به اینترنت ندارند، چه کسانی هستند، کجا زندگی می‌کنند و چرا آفلاین هستند، نمی‌توان برآورد درستی از میزان موفقیت سیاست‌های جهانی برای کاهش شکاف دیجیتالی داشت.
گزارش و آمار منتشر شده از سوی اتحادیه جهانی مخابرات، واقعیت‌ها و مسائلی را درباره شکاف دیجیتال موجود در میان مردم جهان به تصویر می‌کشد که می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد. بر این اساس، در حالی که تلاش‌ها برای کاهش شکاف دیجیتال ادامه دارد و ۹۵ درصد از جمعیت جهان به اینترنت موبایل دسترسی دارند، اما همچنان نقاط کور زیادی باقی‌مانده‌اند که تحت‌پوشش شبکه‌های اینترنت موبایل قرار نگرفته‌اند. به این ترتیب است که نزدیک به ۳۰ درصد از جمعیت روستایی قاره آفریقا همچنان تحت‌پوشش شبکه‌های اینترنت موبایل قرار ندارند. این در حالی است که حتی اگر اکثریت مردم دنیا امکان دسترسی به اینترنت موبایل را داشته باشند، کمتر از دوسوم آنها واقعا از اینترنت موبایل استفاده می‌کنند. این آمارها نشان می‌دهند که شکافی به عمق دره «گرندکانیون» (دره‌ای عمیق در امتداد رود کلرادو در ایالت آریزونا در آمریکا) میان جمعیت بهره‌مند از امکانات دیجیتال و جمعیت بی‌بهره از آن وجود دارد و بر این اساس، ۹۶درصد از جمعیت ۲.۹ میلیارد نفری بی‌بهره در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند.
خطر بی‌سوادی دیجیتالی
بررسی این موضوع در سطح کشورها هم می‌تواند تصویری دقیق را از نابرابری در دسترسی به اینترنت نشان دهد. در واقع جغرافیا عاملی مهم در این زمینه است. بر اساس آمارهای اتحادیه جهانی مخابرات، سهم کاربران اینترنت در مناطق شهری تا دوبرابر بیشتر از سهم این کاربران در مناطق روستایی است. این در حالی است که شکاف نسلی در دسترسی به اینترنت هم به‌وضوح مشهود است. این آمار نشان می‌دهد که ۷۱درصد از جمعیت ۱۵ تا ۲۴ ساله جهان از اینترنت استفاده می‌کنند، در حالی که این میزان برای دیگر گروه‌های سنی به ۵۷درصد می‌رسد. بهتر است به شکاف نسلی، شکاف جنسیتی در دسترسی و استفاده از اینترنت را هم اضافه کنیم، چون جنسیت همچنان عاملی مهم در این زمینه است. بر اساس این آمار، ۶۲درصد از مردان جهان از اینترنت استفاده می‌کنند، در حالی که این رقم برای زنان به ۵۷درصد می‌رسد. با این همه اما ظاهرا شکاف جنسی دیجیتالی در تمام مناطق جهان رو به کاهش گذاشته است. با این حال همچنان زنان در بسیاری از کشورهای فقیر و محروم جهان از نظر دیجیتال منزوی بوده و چندان موردتوجه قرار نمی‌گیرند.
در این کشورها ارتباطات آنلاین هنوز امکانی خاص به‌حساب می‌آید که تنها در اختیار عده‌ای معدود قرار دارد.
در واقع کاهش شکاف دیجیتال هنوز هم معنای ساده‌ای دارد که مترادف ایجاد دسترسی برابر برای آنلاین‌شدن تمام مردم جهان است، در حالی‌که پلت‌فرم‌ها و خدمات دیجیتال پیچیده‌تر می‌شوند، شکاف دیجیتالی در میان افرادی که توانایی برقراری درست و مفید از ارتباطات مدرن را ندارند، به‌سرعت در حال افزایش است؛ توانایی که به عوامل مختلفی بستگی دارد که البته از میان آنها استطاعت مالی برجسته‌تر و مهم‌تر است. کمیسیون پهنای باند برای توسعه پایدار، هدفی را مشخص کرده است که بر اساس آن تا سال ۲۰۲۵ خدمات پایه اینترنت باید هزینه کمتر از ۲درصد درآمد سرانه خالص ملی ماهانه را به خودش اختصاص بدهد. با این وجود اما در نیمی از کشورهای جهان که امکان دسترسی به اطلاعات آنها وجود دارد، این هدف هنوز محقق نشده است. عامل مهم دیگر مهارت‌های دیجیتالی هستند که کمبود آنها، بسیاری از مردم جهان را از امکان آنلاین‌شدن محروم می‌کند، در مقابل یادگیری این مهارت‌ها باعث می‌شود که افراد بهره بیشتری از کار با ابزارها و خدمات دیجیتال ببرند.
در حقیقت کم‌سوادی دیجیتالی، مردم را در معرض خطرات مربوط به بخش تاریک ارتباطات یعنی حملات سایبری، کلاهبرداری‌های آنلاین، اخبار جعلی و محتوای مضر، قرار می‌دهد.
