عملکرد کسب و کارهای ایرانی در شبکه های اجتماعی

یکی از اصلی‌ترین انتقاداتی که کارشناسان طی مدت اخیر از طرح جنجالی «صیانت از کاربران فضای مجازی» مطرح می‌کنند، آسیب‌های اقتصادی این طرح و تاثیرات منفی آن بر کسب و کارهای اینترنتی (خصوصا کسب و کارهای فعال بر روی پلتفرم‌های مختلف شبکه‌های اجتماعی) است. از آنجا که با آغاز اجرای این طرح به احتمال زیاد عمده شبکه‌های اجتماعی و پیامرسان‌های خارجی محدود و مسدود می‌شوند، تمامی کسب و کارهای فعال بر این پلتفرم‌ها به تعطیلی کشانده شده و افراد زیادی بیکار می‌شوند. حال پلتفرم‌های «زلکا» (پلتفرم پایش شبکه‌های اجتماعی) و «نوین هاب» هر یک در گزارشی به ارائه آمارهایی از کسب و کارهای ایرانی فعال در این بسترها پرداخته است. مشاهده این اعداد و ارقام، گواه خوبی بر اهمیت این پلتفرم‌ها در اقتصاد دیجیتال است و می‌تواند تا حدی آثار سو اجرای این طرح را روشن کند. پیش از ارائه این آمارها، بررسی اثرات اینترنت بر تحول کسب و کارها، می‌تواند به فهم بهتر اهمیت اقتصادی این فناوری کمک کند.

کاهش محسوس هزینه‌های کسب و کارها پس از پیدایش اینترنت

بر  اساس مطالعات WDR، اینترنت طی سالهای اخیر توانسته تاثیر بسزایی در کاهش هزینه‌های کسب و کارها ایجاد کند. بخشی از این کاهش هزینه‌ها ناشی از آن است که با توسعه اینترنت، هزینه‌های نوآوری و دستیابی به خلاقیت (به دلیل دسترسی آسان به ایده ها، مطالعات و اطلاعاتی جهانی) تقریبا به صفر رسیده است.

همچنین گزارش دیگری از  Deloitteنشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۴، به دلیل وجود اینترنت و کاهش هزینه‌های گفته شده، کسب و کارهای کوچک و متوسط، برندگان اصلی در کشورهای در حال توسعه بوده‌اند (۱۱ درصد رشد در عملکرد این نوع کسب و کارها پس از ورود اینترنت در کشورهای مکزیک، مراکش و مالی مشاهده شده است).

تعداد کاربران ایرانی شبکه‌های اجتماعی

در دهه اخیر، پلتفرم‌های پیامرسان و شبکه‌های اجتماعی خارجی، توانسته‌اند محبوبیت زیادی میان کاربران ایرانی پیدا کنند. با وجود تمامی محدودیت‌هایی که حاکمیت بر این پلتفرم‌ها اعمال می‌کند و از سوی دیگر حمایت‌های مالی و سیاستی متعددی که از پلتفرم‌های ایرانی به عمل می‌آورد، هنوز پلتفرم‌های خارجی در جلب نظر مخاطبان ایرانی پیشتازند.

اکنون واتسپ با داشتن بیش از ۵۰ میلیون کاربر، پرمخاطب‌ترین پلتفرم نزد ایرانیان است. تلگرام با وجود فیلتر بودن بیش از ۴۹ میلیون کاربر دارد و در رتبه دوم پلتفرم‌های مهم برای ایرانیان به حساب می‌آید. اینستاگرام با بیش از ۴۷ میلیون کاربر در جایگاه سوم قرار دارد و پس از آن روبیکا با اختلاف فاحشی در تعداد کاربران یعنی ۲۶ میلیون کاربر، در جایگاه چهارم پرمخاطب‌ترین شبکه‌های اجتماعی قرار گرفته است.

اکنون واتسپ با داشتن بیش از ۵۰ میلیون کاربر، پرمخاطب‌ترین پلتفرم نزد ایرانیان است

محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی برای کسب و کارها در ایران

با وجود آنکه در دنیا بسیاری از کسب و کارها فیسبوک را به عنوان گزینه اصلی خود برای فعالیت تجاری انتخاب می‌کنند، در ایران این جایگاه در اختیار اینستاگرام است. شاید فیلتر نبودن و ماهیت تصویری اینستاگرام، از اصلی‌ترین دلایل کسب و کارها برای فعالیت تجاری در این پلتفرم باشد. پس از اینستاگرام، تلگرام در رتبه دوم محبوبیت نزد کسب و کارهای ایرانی قرار دارد.

در میان انواع پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی، اینستاگرام ارزش اقتصادی قابل توجهی برای ایرانیان دارد. آمارهای نوین هاب نشان می‌دهد که حدود نیمی از ایرانی‌ها (۴۸.۴۹ درصد) در اینستاگرام عضویت دارند. در بررسی‌های انجام شده از کاربران ایرانی این پلتفرم، حدود ۹۰ درصد اعلام کرده‌اند که حداقل یک پیج تجاری را دنبال می‌کنند. ۶۰ درصد کاربران نیز اعلام کرده‌اند که از از این پلتفرم برای آشنایی با محصولات و خدمات جدید استفاده می‌کنند. آمار دقیقی از تعداد خریدهایی که روزانه در این پلتفرم انجام می‌شود و گردش مالی حاصل از این خریدها در دست نیست، اما بررسی‌های زلکا نشان می‌دهد که اکنون دست کم ۱۴۲ هزار کسب و کار ایرانی در این شبکه اجتماعی مشغول فعالیت هستند.

حدود ۹۰ درصد اعلام کرده‌اند که حداقل یک پیج تجاری را دنبال می‌کنند.

۶۰ درصد کاربران نیز اعلام کرده‌اند که از از این پلتفرم برای آشنایی با محصولات و خدمات جدید استفاده می‌کنند.

تعداد فروشگاه‌های ایرانی در شبکه‌های اجتماعی

در گزارش قبلی زلکا از فضای وب ایران که به زمستان ۹۹ برمیگردد، تعداد کسب و کارهای فعل در پلتفرم اینستاگرام حدود ۲۵ هزار مورد و تعداد کسب و کارهای تلگرامی حدود ۴ هزار و پانصد مورد برآورد شدند و حال در گزارش جدید این مجموعه، مشاهده می‌شود که تعداد این کسب و کارها با رشدی ۴۵۵ درصدی، به حدود ۱۴۲ هزار کسب‌وکار در اینستاگرام و تعداد ۱۸ هزار کسب و کار در تلگرام رسیده است.

کسب و کارها بیشتر چه نوع محتوایی تولید می‌کنند؟

بررسی‌های نوین هاب نشان می‌دهد که استوری ایسنتاگرام، با داشتن سهم ۵۲ درصدی از کل محتواهای منتشر شده در پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی، محبوب‌ترین و پرکاربردترین مدل محتوایی نزد کسب و کارهای ایرانی است. عکسهای منتشر شده در قالب یک آلبوم، با داشتن سهم حدودا ۳۰ درصدی در جایگاه دوم قرار دارند و رتبه سوم در اختیار محتواهای ویدئو با سهم حدودا ۱۲ درصدی است.

ضربه اقتصادی طرح صیانت به کسب و کارها

اکنون در ایران، بسیاری از شبکه‌های اجتماعی خصوصا اینستاگرام، از فضایی که صرفا برای سرگرمی باشد فاصله گرفته و نقشی حیاتی در رونق کسب و کارهای اینترنتی بازی می‌کند. این آمارها به خوبی گویای آن است که محدودسازی دسترسی کاربران به این پلتفرم‌ها و تعطیلی کسب و کارهای فعال در این فضا، می‌تواند چه آسیب اقتصادی جدی برای جامعه ایجاد کند.

با اینحال، این تنها آسیب تعطیلی این فضاها نیست. بسیاری از کسب و کارهای دیگری که مستقیما در این شبکه به فروش محصول و خدمات مشغول نیستند، در سالهای اخیر هزینه‌های بسیار بالایی برای برندینگ و جذب مخاطب در این شبکه هزینه کرده‌اند که با فیلتر و یا مسدود شدن این شبکه ها، تمامی این هزینه‌های سوخت می‌شود. چند پیش مهیار محمدی، مدیر مارکتینگ فلایتیو در یکی از گفتگوهای کلاب هاوسی انتقاد از طرح صیانت، از هزینه ۸۰۰ میلیون تومانی این مجموعه برای مدیریت صفحه اینستاگرام این کسب و کار و جذب مخاطب خبر داد. وی با انتقاد از بی‌توجهی به سیاستگذاران به آسیب‌های طرح صیانت برای کسب و کارها گفت: آسیب‌های مالی تنها خسارتی نیستند که به کسب و کارهایی مانند ما وارد می‌شود و تمامی وقت و انرژی صرف شده در این صفحه و هویت خلق شده نابود می‌شود.

اثرات طرح صیانت بر کسب و کارهای خرد و خانگی فعال در شبکه‌های اجتماعی، در مدت اخیر واکنش‌های منفی بسیاری را برانگیخته است. با وجود تصریح مسدودسازی شبکه‌های اجتماعی خارجی در طرح صیانت، نمایندگان طراح هنوز منع دسترسی به این پلتفرم‌ها در آینده نزدیک را انکار می‌کنند.