نام نویسنده: عاقله ترابی
تصور کنید در راه خانه، اپلیکیشنی را باز می‌کنید و چند قلم از خورد و خوراک روزانه خود را که لازم دارید سفارش می‌دهید. سپس به نزدیکی خانه که رسیدید، آنها را از سوپرمارکت محل خود تحویل می‌گیرید. یا تصور کنید وارد سوپرمارکت بزرگی در نزدیکی محل کار یا منزل خود می‌شوید و با برداشتن اجناس مورد نظرتان، بدون اینکه اصلا به سراغ صف و صندوق بروید، از فروشگاه خارج می‌شوید و هزینه اجناس به‌طور خودکار از حساب بانکی شما برداشته می‌شود. این دو نمونه مدل‌های رویایی از سوپرمارکت‌های آینده نیستند. اولی سرویسی است که در بسیاری از سوپرمارکت‌های بزرگ دنیا در کشورهای توسعه‌یافته اجرا می‌شود و دومی مدل سوپرمارکت شرکت آمازون است که چند ماهی است این روش را به‌طور آزمایشی راه‌اندازی کرده و قرار است همین امسال برای عموم هم اجرایی شود.
اینترنت و تکنولوژی همه کسب‌وکارهای سنتی از جمله کسب‌وکار سوپرمارکتها را هم متحول کرده‌اند و همین تحول البته باعث شده پیشگامان این روند در مواجهه با مدل‌های سنتی دچار مشکلات قابل‌توجهی شوند. آنچه سال گذشته در زمینه خدمات تاکسی آنلاین برای استارت‌آپ‌های اسنپ و تپسی رخ داد و حتی کار به اعتراض به مقابل مجلس هم رسید، از آن دسته است. واقعیت این است که مدل‌های کسب‌وکار از سفارش غذا گرفته تا خرید بلیت قطار و هواپیما و از گرفتن تاکسی تا خدمات مالی (فین‌تک) در حال متحول کردن فضای کسب‌وکارند و با توجه به این روند، انتظار هم می‌رفت که به‌زودی در یکی از سنتی‌ترین خدمات خرده‌فروشی نیز شاهد مواجهه با مدل‌های عرضه مدر‌ن باشیم.
سوپرمارکتها در ایران
در کشور ما، مدل خواربار فروشی تعریف خاص خود را دارد؛ اینکه قدم به قدم در هر محله‌ای و سر هر کوچه‌ای بقالی و مغازه‌‌های کوچک و بزرگ به چشم می‌خورند که بیشترشان حتی مجوز هم ندارند و بی‌سروصدا در گوشه‌ای مشغول فروش محصولات خود هستند و مشتری پروپاقرص هم دارند. هرچند طی سال‌های اخیر برخی فروشگاه‌های زنجیره‌ای شکل گرفته‌اند با این‌حال حتی در شهرهای بزرگ هم فرهنگ بقالی‌رفتن و خرید از این مکان‌ها همچنان پابرجاست. در کشور ما مدل‌های سنتی فروش خواربار هنوز هم در حال فعالیت هستند و مدل مدرن‌تر آن (شاپینگ‌سنترها) به دلایل مختلف هنوز آنطور که باید فراگیر نشده است.
شاید به همین علت هم هست که مدل فروشگاه‌های بزرگ‌تر از بقالی‌ها که اصطلاحا به آنها سوپرمارکت می‌گوییم، شکل گرفته‌اند. ولی هرچه که هست باید بپذیریم که همین سوپرمارکتها هم، با اینکه در مقایسه با بقالی‌ها به مراتب گسترده‌تر هستند و نیازهای بیشتری را برطرف می‌کنند، بازهم با زندگی امروزه شهرنشینی همخوان نیستند. کمبود وقت افراد در نتیجه حجم کار بالا و ترافیک شدید ایجاب می‌کند که برای خرید خوردوخوراک روزانه راهی ساده‌تر از حضور فیزیکی در مغازه‌ها داشته باشند؛ خورد و خوراکی که هر شخصی با هر سلیقه و عادات غذایی نیاز به خرید دارد و شامل همه افراد حاضر در جامعه می‌شود.
این موضوع در کشورهای توسعه‌یافته تا حد زیادی حل شده است. در بیشتر کشورها سوپرمارکتها در حال ارائه خدمات اینترنتی هستند و شخص پیش از اینکه به سوپرمارکت برود، خرید خود را از طریق اپلیکیشن انجام داده است. این امر اما در کشور ما هنوز اتفاق نیفتاده است و در این حوزه شاهد حضور استارت‌آپ‌ها یا شرکت‌های تکنولوژی متحول‌کننده هم نبوده‌ایم. موفقیت سایت‌های فروش کالا و ارائه خدمات در این حوزه و ظهور پی‌درپی استارت‌آپ‌ها، به‌ویژه طی دو سال اخیر، حالا دیگربخش‌ها را هم در معرض این موضوع قرار داده که فرصت‌های جالب‌توجهی برای ارائه خدمات اینترنتی در این بخش وجود دارد. در یک سال اخیر، شاهد بیش از 10شرکت استارت‌آپی در زمینه سوپر مارکت هستیم که تعدادشان روزبه‌روز در حال افزایش است. این رشد نشان‌دهنده این است که این شیوه مخاطبان خاص خود را دارد و می‌توان در این حوزه به پیشرفت قابل‌توجهی رسید. سایت‌هایی که مدتی است در این حوزه به ارائه خدمات پرداخته‌اند درواقع سوپرمارکت‌های مجازی هستند و هرچه شما، نه در بقالی، بلکه در فروشگاه‌های عرضه‌کننده مواد غذایی می‌بینید در این سایت‌ها هم وجود دارد.
برخی از این سایت‌ها فعالیت چشمگیری دارند و در همان روز که شما سفارش می‌دهید محصولات موردنظرتان را به دستتان می‌رسانند؛ آن‌هم به‌طور رایگان. حالا دیگر با استفاده از این خدمات شما دیگر لازم نیست زمان و انرژی صرف کنید برای رفتن به فروشگاه. کافی است سایت مورد نظر خود را باز کنید و با چند کلیک هرچه که می‌خواهید سفارش دهید. سپس زمان موردنظرتان را ثبت می‌کنید و در همان بازه زمانی که شما انتخاب کرده‌اید محصولات به دستتان می‌رسد. البته این شیوه از آنجا که هنوز در کشور ما فراگیر نشده و درواقع جای پای خود را محکم نکرده، کم و کاستی‌هایی هم دارد که باید در وهله نخست از معتبر‌بودن سایت موردنظر مطمئن شد و به هر سایتی که این نوع خدمات را ارائه می‌کند اطمینان نکرد. هرچند اغلب این کسب‌وکارها برای جلب اطمینان مخاطب هزینه را پس از دریافت کالا توسط مشتری می‌گیرند. برخی هم گاه و بیگاه برای پیشی‌گرفتن از رقبا و جلب مخاطب بیشتر تخفیف‌های ویژه برای برخی محصولات خود درنظر می‌گیرند. به هر حال هرچه که هست باید این را بپذیریم که این شیوه در کشور ما نوپاست و معلوم نیست که به کجا خواهد رسید.
میزان موفقیت استارت‌آپ‌ها
اما این اینترنتی‌شدن بازار سوپرمارکتها در ایران تا چه حد می‌تواند موفق باشد و از کسب‌وکارهای سنتی در این حوزه جلو بزند؟ موضوع اینجاست که بازار سوپرمارکتها و فروشگاه‌های کوچک خواربار هرچند طی سال‌های اخیر به سمت فروشگاه‌های زنجیره‌ای یا شاپینگ‌سنترهای بزرگ حرکت کرده اما سال‌هاست مدل سنتی خود را هم حفظ کرده است. این بازار علاوه بر شکل و شمایل سنتی عرضه، دارای ساختارهای توزیع سنتی کالا هم هست، ساختارهایی که به هر جهت مسیرهای خود را یافته‌اند و کار می‌کنند. این موضوع انکارناپذیر است که این بازار تا حد قابل توجهی به مدل‌ها و شبکههای توزیع کالا وابسته است. در حال حاضر شرکت‌های توزیع‌کننده به‌عنوان تامین‌کننده اصلی کالاها و نه عرضه‌کننده حرف اول را می‌زنند. در چنین شرایطی اینترنتی‌کردن آن تا چه حد می‌تواند باعث تحول در آن شود و آیا تحول در این زمینه بدون تغییر ساختارهای توزیع باعث تحول در این عرصه خواهد شد؟
بیژن خیابانی، که سال‌ها در زمینه مدل‌های مختلف توزیع کالا در کشور کار کرده معتقد است که اینترنتی‌شدن خرید در کوتاه‌مدت مزیت ویژه‌ای برای مشتریان ایجاد نخواهد کرد چراکه سوپرمارکتها هم در طول زمان خودشان را با نیاز مشتریان خود وفق داده‌اند. او در این باره به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: درباره سوپرمارکتها چند نکته قابل‌توجه است؛ نخست اینکه سوپرمارکتها با توجه به تراکم جمعیت در گوشه و کنار شهرها پخش شده‌اند و در عمل نیازهای هر منطقه جغرافیایی را تامین می‌کنند و حتی نیازهای مشتریان بیشتر سوپرمارکتها را به این سمت سوق داده که کالا را به‌طور رایگان تا منزل یا محل کار به دست مشتری برسانند. از سوی دیگر شاهد آن هستیم که سوپرمارکتها ساعات کار خود را با عادات افراد محله خود تنظیم می‌کنند به این صورت که به مرور از عادات خرید مشتریان خود آگاه می‌شوند و با خدمت‌رسانی بر اساس سلیقه مشتریان اقدام به تامین کالا می‌کنند. همچنین این کسب‌وکارها برای بسیاری از مشتریان خود اعتبار قائل شده و در اصطلاح حساب دفتری برای ایشان برقرار می‌کنند.
از نظر خیابانی، این عوامل که همگی بر اساس نیازهای مختلف مشتریان شکل گرفته موفقیت کسب‌وکارهای اینترنتی را با چالش مواجه می‌کند ولو اینکه احتمالا به خاطر راحتی در سفارش‌دادن استقبال هم شود؛ چراکه این کسب وکارهای جدید باید ضمن پوشش‌دادن سطح رضایتمندی فعلی، نقاط مورد تقاضای جدید را پوشش بدهند مثلا سوپرمارکتها بعد از ساعت ۱۲ شب دیگر کار نمی‌کنند که این موضوع می‌تواند فرصتی برای تقاضا از یک کسب‌وکار اینترنتی باشد هرچند احتمالا تقاضا در این ساعات کم است. ناصر غانم‌زاده، سرمایه‌گذار حوزه استارت‌آپی نیز در این باره به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: موفقیت کسب‌وکارهای اینترنتی در حوزه سوپرمارکتها بستگی زیادی به ساختار کسب‌وکارشان دارد. او با اشاره به اینکه در هر حال بخش زیادی از هر کسب‌وکاری در حوزه استارت‌آپ‌ها با شکست مواجه خواهد شد و این انکارناپذیر است می‌افزاید: کسی که می‌خواهد وارد این حوزه بشود، برای رسیدن به موفقیت باید اقدام خاص و ویژه‌ای انجام دهد که برتری آشکاری با شیوه‌های سنتی داشته باشد.
غانم‌زاده می‌گوید: بسیاری از این کسب‌وکارها که در حال حاضر مشغول فعالیت هستند از یکدیگر کپی می‌کنند که حتی برخی از این کپی‌ها ناشیانه هم هست. او با توجه به اینکه اغلب سوپرمارکت‌های سنتی با یک تلفن خریدهای فرد را به‌طور رایگان تحویل می‌دهند گفت: بنابراین سوپرمارکت‌های آنلاین باید ارزش متفاوت و ویژه‌ای در کسب‌وکار خود ایجاد کنند که من هنوز در هیچ‌یک از این کسب‌وکارها ندیده‌ام. در این میان حسن محمدی، مربی کسب‌وکارهای اینترنتی در این باره می‌گوید: موفقیت در این حوزه در مقایسه با کسب‌وکارهای مشابه به‌مراتب سخت‌تر است چراکه مثلا در مدل سنتی حمل‌ونقل اغلب مشتریان نارضایتی داشتند و این موضوع باعث شد از استارت‌آپ‌های اینترنتی در حوزه حمل‌ونقل مانند اسنپ و تپسی استقبال زیادی شود. ولی در حوزه سوپرمارکتها نارضایتی چندانی وجود ندارد و با توجه به تعداد بالای سوپرمارکتها در محله‌ها در صورت نارضایتی به‌سرعت جایگزین مناسب پیدا می‌شود. با این حال این شیوه برتری‌هایی هم دارد که می‌توان به موفقیت آن امیدوار بود.
محمدی می‌گوید: اگر بخواهیم این شیوه را با سفارش تلفنی سوپرمارکتها مقایسه کنیم باید این نکته را در نظر بگیریم که در سایت‌های آنلاین سوپرمارکت تنوع محصولات بسیار بالاست و از مواد پروتئینی گرفته تا میوه و سبزی را می‌توان یک‌جا سفارش داد، درصورتی که سوپرمارکت‌هایی که دلیوری دارند تنوع محصولاتشان به اندازه فروشگاه‌های بزرگ و زنجیره‌ای نیست و این فروشگاه‌های بزرگ هم دلیوری ندارند و مشتری مجبور به حضور در محل است. او می‌افزاید: شما در این سایت‌ها می‌توانید همه محصولات، مارک‌ها و محصولات موردنیاز خود را ببینید و سر صبر انتخاب کنید و حتی می‌توانید تخفیف‌های عرضه‌شده را هم ببینید و با توجه به نیازتان انتخاب کنید؛ موضوعی که در سفارش تلفنی امکان‌پذیر نیست. با همه این احوال این شیوه عرضه مواد غذایی در کشور ما برای رسیدن به موفقیت راه سختی در پیش دارد و باید راه و روش ویژه و جذابی در پیش بگیرد تا بتواند سیل مشتریان سوپرمارکت‌های سنتی را به سمت خود جلب کند؛ اتفاقی که تاکنون نیفتاده است.
منبع : روزنامه دنیای اقتصاد
