نام نویسنده: سعيد‌نوری‌آزاد
اگر از دیدگاه فیزیکدانان به جهان بنگریم یک قانون توازن در کل دنیا حاکم است یعنی برای اینکه هر نیروی منفی اثرات یک سویه در محیط نداشته باشد همیشه با یک نیروی مثبت در همان جهت و خلاف جهت خودش در حال کش مکش برای حفظ تعادل این جهان هستی است. اما جالب است بدانيد جهان مجازی هم از این قاعده مستنا نیست.
تکنولوژی و صوصاً کامپیوتر و اینترنت، علاوه بر مزایایی که دارند، بی¬گمان پدیدآورنده مشکلات جدید یا تشدید کننده مشکلات قدیمی نیز هستند. ویژگی¬های منحصر به فرد اینترنت از جمله سهولت و دسترسی به آن، سادگی کار، هزینه پایین، گمنام ماندن کابران در آن و بسیاری دیگر از خصوصیات، همگی موجب استقبال عظیم مردم در سراسر جهان از آن شده است. این خصوصیات، علاوه بر آنکه از یک طرف از قابلیت¬های اینترنت محسوب می¬شوند، از طرف دیگر از معايب آن نيز شمرده مي‌شوند. يكي از مشكلاتي كه اينترنت پديد آورده است، اعتیاد مجازی یا اعتیاد به اين شبکه عظیم جهانی است که دارای تأثیرات روحی ـ روانی بسیار مختلفی بر روی كاربران است. بی شک که اینترنت پیشتاز انقلاب صنعتی جدید است. یک تکنولوژی جدید، همانند یک رابطه جدید است؛ یعنی در ابتدا جذاب و سرگرم¬کننده است؛ اما نهایتاً نیازمند صرف انرژی و زمان فراوان برای حفظ آن هستیم. نسبت به وعده تکنولوژی مبنی بر بهبود کیفیت زندگی تردید وجود دارد و هنوز در مورد اينكه کامپیوتر و اینترنت بسيار اسراف کننده زمان هستند باید توجه بيشتري كرد و این حقیقت را مي‌توان از مصاحبه، مطالعه و درمان هزاران فردی که به کلینیکهای روانپزشکی مراجعه کرده¬اند دریافت. به نظر واضح می¬رسد که اینترنت می¬تواند مورد حسن استفاده یا سوءاستفاده به صورت اعتيادآور قرار بگیرد. به نظر می¬رسد که همان ویژگی¬هایی که تشکیل¬دهنده قدرت اینترنت هستند، همگی دارای قابلیت اعتیادآور هم باشند. تکنولوژی‌های جدید ، در بهترین حالت به آسانی مورد سوءاستفاده یا استفاده بیش از حد قرار می¬گیرند و در بدترین حالت، اعتیادآور می¬گردند. ترکیب ویژگی¬های محتوای تحریک¬آمیز، سهولت دسترسی، آسانی، هزینه پایین، تحریک برانگیزی بصری، خودمختاری و گمنامی، منجر به یک تجربه روان¬شناختی شدیداً فعال می¬شود. به عبارت دیگر، این تکنولوژی حالت زندگی و عشق ورزیدن ما را تحت تأثیر خود قرار می¬دهد. مسئله این است که برخی از این تأثیرات واقعاً منفی¬اند و احتمالاً موجب تأثیرات منفی روان¬شناختی نیز خواهند شد. اینترنت و دیگر فن¬آوری¬های دیجیتال، آخرین نمونه از مجموعه پیشرفت¬های جهان ما هستند که دارای تأثیرات منفی ناخواسته¬ای هم هستند. تجربه مشکلات کار کردن با فن¬آوری¬های ناشناخته و جدید، بسیار دیرینه است؛ ما تعداد بی¬شماری از چیزهای نو و جدید دیده¬ایم که اثرات ناخواسته و غیرمنتظره زیان¬آوری داشته¬اند مثلا انرژی اتمی، سوخت¬های فسیلی و حتی تلویزیون را به یاد بیاورید که در کنار آسودگی¬ها و بهبودی¬های ظاهري و بی¬خطر در سایه خاصیت کمک کننده و رفاه آفرین، دارای اثرات مضری نیز بوده¬اند. برخی از این اثرات مضر، آشکار و فاجعه¬آمیز هستند و برخی دیگر موذیانه¬تر و نامحسوس¬تر بر جوانب زندگی تاثیر می گذارند. به عنوان نمونه پیشرفت¬های در ظاهر بی¬خطر، همانند کنترل¬های از راه دور، کارت¬های اعتباری و وسایل حمل و نقل، همگی دارای آثار ناخواسته زیانباری هم هستند. همه آن¬ها در زمان و انرژی صرفه¬جویی می¬کنند، اما انرژی که آن¬ها صرفه‌جویی می¬کنند در مجموع ما را از استفاده از اعضای فیزیکی بدنمان، آن طور که برای استفاده طراحی شده¬اند باز میدارند بنابراين ما در کوتاه مدت، خودمان را راحت و آسوده می¬کنیم و یک سبک زندگی کم تحرک را برمي‌گزينيم.
تکنولوژی خارج از اخلاق
تکنولوژی ذاتاً خوب یا ر نیست، بلکه تأثیری است كه در شیوه زندگی ما دارد شاید اکثر ما تکنولوژی را به خاطر وعده¬هایی که برای آینده میدهد دوست داریم. این وعده امروز را بهتر و فردا را طولانی¬تر وعده می دهد که ما را مسحور شنیدن خبرهایی از چیزهای جدید و بهتر می¬کند. عصر حاضر عصری است که تکنولوژی کامپیوتر و دیجیتال همواره در مرز کارهای بزرگ ، شیوه¬های جدید و بهتر انجام دادن کارها قرار دارند و در این عصر، هرچیز در عرض یکی دو سال کهنه و قدیمی می¬شود. کامپیوتر و اینترنت ادعای ساده¬تر کردن، آسان¬تر کردن و در نتیجه ارضاکننده¬تر کردن زندگی ما را دارند، اما واقعیت به این سادگی¬ها هم نیست. مردم به¬طر فیزیکی و روانی در¬طول قرن¬ها به بسیاری از رفتارها و اصول، پای¬بند و وابسته شده¬اند. این الگوی گریزناپذیر، منعکس کننده یک مزیت عالی نیست، بلکه از یک الگوی هدایت شده برای استفاده تشکیل شده است که دائماً در حال گسترش است و به طوری که بر زندگی ما اثر منفی می¬گذارد. این واقعیت که موادی همچون الکل و دیگر مواد مخدر، ایجادکننده نوعی وابستگی و اعتیاد فیزیکی و یا روانی هستند مورد پذیرش قرار گرفته است. همچنین رفتارهای معینی مثال قمار، غذاخوردن، کار کردن، ورزش کردن و خرید کردن نیز دارای اعتیاد بالقوه هستند و این حقیقت، اخیراً مورد تأیید بیشتری قرار گرفته است. مثلاً ثاب شده است که کارکرد گریزناپذیر این رفتارها می¬تواند اثراتی همچون اثرات مواد مخدر، الکل و دیگر مواد اعتیادآور داشته باشد. این فرآیندهای مشابه، در برخی ابعاد اینترنت نیز نمود دارند. اینترنت می¬تواند جایگزین¬های آشکاری برای اخلاق پدید آورد. تقریباً 30 درصد کاربران اینترنت اعتراف کرده¬اند که از این شبکه برای تغییر دادن برخی حالات اخلاقی خود و تسکین دادن یک حالت اخلاقی منفی استفاده می¬کنند.
در مورد پدیده رفتار اینترنتی، تحقیقات ابتدایی رفتارشناسی، بر تعاریف مفهومی حسن استفاده و سوءاستفاده از اینترنت متمرکز بودند و نشان دادند که الگوهای سوءاستفاده از اینترنت همانند موارد مشابه اعتیاد به قماربازی وجود دارند. از تحقیقات محدود در این زمینه، به وضوح مشخص شده است که ما درباره رابطه انسان و اینترنت آگاهی خیلی کمی داریم. فرضیات تئوریک فراوان هستند، اما ما تازه شروع به فهم کاربرد بجا و نابجا از اینترنت کرده¬ایم. دلایل پزشکی، حقوقی و حتی لطیفه¬وار فراوانی درباره بی¬همتا بودن دنیای آن¬لاین وجود دارند اما، هنگامی که ما تجزیه و تحلیل خود را نسبت به این عرصه جدید و جالب گسترش می¬دهیم، به این نتیجه خواهیم رسید که سوءاستفاده از اینترنت، زیرمجموعه¬های فراوانی دارد که بدون شک برخی از آن¬ها ناهنجاری¬هایی در ردیف دیگر اعتیادات، هانند قمار و خرید و مصرف افراطی سایر چیز ها هستند. شاید بتوان گفت که مشکلات مربوط به اینترنت دو نوع هستند: اولی به عنوان یک مشکل اولیه تعریف شده است که در آن، خود اینترنت کانون الگوی اعتیادی قرار می گیرد و دومی در جایی است که یک مشکل موجود (رفتار اعتیادی) به واسطة استفاده از اينترنت وخيم‌تر مي‌شود. اینترنت صرفاً کسب هرچیزی را ساده¬تر و در نتیجه سوءاستفاده از آن را بسیار آسان¬تر می¬سازد. سهولت دسترسی، هزینه پایین،گمنامی، عدم محدودیت زمانی، نبود کنترل و کمبود مسئولیت¬ها، همگی از عوامل تشویق افراد به استفاده از اینترنت به شمار مي‌آيد. گونه¬های قدیمی رفتارها و مصاف اعتیادی همچون قمار، خرید کردن و بورس بازی در مقایسه با سرعت و کارایی اینترنت، رنگ باخته¬اند. بحث¬ها و مناقشات فراوانی در خصوص اصطلاحات و تعاریف آسیب شناسی رفتار اینترنتی وجود داشته و دارد. در این زمینه، اصطلاحات زیادی از جمله سوءاستفاده از اینترنت (abuse)، اعتیاد به اینترنت (addiction) و استفاده اعتیادی از اینترنت (Compulsive use) مورد استفاده قرار گرفته¬اند. نحوه استفاده از این اصطلاحات بسیار مهم است. تغییرات مهم عصبی ـ شیمیایی، که در طول هرگونه عمل لذت بخشی رخ می¬دهند، ثابت شده است که دارای پتانسیل اعتیادآور در سطح رفتار مغزی است. اثر خالص همگی آن¬ها نهایتاً یکی¬است؛ خصوصاً با توجه به تأثیر بالقوه آن¬ها بر زندگی افراد که در مورد رفتار اعتیادی می¬تواند بیشتر باشد.هر زمان که رفتار بسیار لذت بخشی برای انسان بتواند بدون دخالت او ایجاد شود (همان طور که در اینترنت می¬تواند ایجاد شود)، این رفتار پتانسیل بیشتری برای مورد سوءاستفاده قرار گرفتن دارد. مطالعات در زمینه رفتار اینترنتی، نسبتاً در عنفوان طفولیت خود قرار داد. این امر تا حدودی به دلیل این است که عمق و وسعت اینترنت و تار نمای جهانی (www) دارای نرخ رشد فزاینده¬ای است. با ورود هزاران عضو جدید در هر روز و حدود 700 میلیون نفر کاربر در سراسر دنیا، اینترنت در حال شکل دادن یک انقلاب ارتباطی اجتماعی و اقتصادی است. اینترنت اکنون در اوج قله انقلاب دیجیتالی قرار دارد و هرگونه انقلاب جدیدی، بی گمان مشکلات و دشواری¬های جدید می¬آفریند. به نظر می¬رسد که اینترنت دارای قدرت تخریب روان¬ها است و می¬تواند کاملاً شیوه¬های ارتباطی، اجتماعی و داد و ستدی ما را دگرگون سازد. همچنین این شبکه قادر به تغییر جهت دادن نقاط تصمیم گیری روانی انسان است و می¬تواند بر رفتار ما حکومت کند. ما چنین پدیده¬ای را در رفتارهای قماربازان در کازینوها نیز می¬بینیم؛ در آنجا محیط فیزیکی جایگزین فضای روانی و رفتاری قماربازها می¬شود. به طور خلاصه، افراد همان طور که در کازینوها به عوامل مقعیتی پاسخ می¬دهند، در محیط اینترنت نیز واکنش مشابهی از خود بروز می¬دهند. اینترنت به دلیل تسهیل ايجاد روابط دوستانه و عاشقانه با سرعت نور، در زمینه¬های جنسی بسیار مورد توجه است. اغلب، گسترش روابط جنسی مجازی در عرصه اینترنت، به سمت روابط جنسی واقعی صورت می¬گیرد. طبق تحقیقات انجام شده، حدود 31 درصد روابط جنسی آن¬لاین به ارتباطات جنسی واقعی منتهی می¬شوند. آیا روابط جنسی مجازی (Cybersex) يك گونه جدید ارضای مجازی نیست؟ اینترنت همچنین باعث سهولت خیانت در روابط زناشویی و روابط نامشروع می¬شود.
البته جذابیت و کارایی اینترنت به هیچ وجه قابل انکار نیست. به معقولانه نیز هم این است که برای قابلیت تغییر رفتاری اینترنت، چندین متغیر تحریک برانگیز، مهیج و نگهدارنده به کار رود چراکه اینترنت بعنوان یک وسیله ارتباطی می بایست دارای جذابیت های خاص خود نیز باشد. کلیه حالات ارتباطی، دربردارنده تلاشی برای ایجاد رابطه با موجودات انسانی دیگر هستند. هر نوع ارتباطی، از جمله اینترنت، شامل ایجاد یک تجربه بشری واقعی در روابط بین شخصی است. در هر حال، در بسیاری از مواقع به نظر می¬رسد که تکنولوژی موجب انحراف، مزاحمت یا بی¬اعتبار شدن تجارب ارتباطی عمومی می¬شود. با توجه به جذابیت و شهرت اینترنت، این احتمال درست به نظر می¬رسد که عوامل روان شناختی بی¬همتایی موجب ایجاد قدرت فراوان اینترنت شده¬اند که دارای نمودهای قدرتمند بین شخصی هستند. ما به لحاظ ژنتیکی به روابط و تعاملات اجتماعی و فیزیکی متمایل هستیم؛ حال سوال اینجاست که روابط مجازی از طریق اینترنت، چگونه مشابه و هم تراز روابط واقعی و طبیعی هستند؟ آیا این یک رفتار صحیح روان شناختی و اجتماعی است که با شخصی در چین به گپ اینترنتی (Chat) پرداخت یا با او نامه¬نگاری اینترنتی (E-mail) نمود، اما حتی نام همسایه خود را نیز ندانست؟ اینترنت می¬تواند به آسانی در روابط انسانی جدایی بیفکند.
برخی از ویژگی¬های ارتباطی بی¬نظیری که در پتانسیل اعتیاد به اینترنت مثمر ثمر هستند، شاید تا حدودی با سرعت، در دسترس بودن و حجم انبوه محرک¬هایی (اطلاعات) که به صورت آن¬لاین رد و بدل می¬شوند مرتبط باشند. پتانسیل اعتیادآورنده مواد مخدر، براساس سرعت جذب آن مواد به بدن انسان است، اما در مورد اینترنت، این سرعت و در دسترس بودن آن است که آن را اعتیادآور می¬کند. اگر این فرضیه درست باشد، پس ما باید با افزایش سرعت مودم¬ها و سهولت دسترسی، منتظر سطوح بالاتری از استفاده¬های اعتیادی اینترنت باشیم.
قدرت محتواها به عنوان پتانسیل تحریک برانگیزی، مطالبی است که به صورت آن¬لاین مورد مطالعه قرار می¬گیرند. این احتمال وجود دارد که شاید ما با چندین زیر مجموعه از اعتیا اینترنتی و سوءاستفاده از اینترنت روبرو باشیم و این احتمال قوی هم وجود دارد که درجاتی از سطوح مشترک بین اعتیاد به اینترنت، اعتیاد جنسی، اعتیاد به قمار و اعتیاد به خرید و مصرف (بریز و بپاش) وجود داشته باشد.
به نظر می¬رسد که نبود هرگونه چارچوب اجتماعی خرید کردن در خریدهای اینترنتی، جای هیچ گونه قضاوت یا خویشتن داری را باقی نمی¬گذارد. ویژگی¬های سهل¬الوصول بودن اینترنت و کلیک بر روی گزینه دلخواه، برای بسیاری وسوسه کننده است و آن¬لاین بودن فاکتور نزد مشتری در تجارت الکترونیکی، احتمال خرید را افزایش می¬دهد. افزون بر این، در اینترنت نیز برای مشتری، حق پشیمانی قائ شده¬اند و این امر نیز به نوبه خود احتمال خرید را افزایش می¬دهد. در واقع، همان جنبه¬هایی که باعث جذابیت اینترنت می شوند، امکان سوءاستفاده از آن را نیز تسهیل می¬کنند.
در شبکه اینترنت، پول، کمتر واقعی به نظر می¬رسد، اینترنت قابلیت انجام معاملات مالی بدون تماس انسان¬ها را داراست. این امکان منطقی به نظر می¬رسد که به واسطه تماس انسان¬ها (حتی با تلفن) قضاوت¬ها افزایش یابد و کنترل محرک¬ها بهتر شود. ما مخلوقاتی اجتماعی هستیم که به طرق فراوان از روابط اجتماعیمان سود می¬بریم و این که ما چگونه پول خود را خرج می¬کنیم، دارای پایه روانی ـ اجتماعی مشابهی همچون دیگر ابعاد رفتاری ما است. می¬توان سه دسته دیگر نیز بر سوءاستفاده¬کنندگان از اینترنت اضافه کرد. دسته اول را ولگردهای الکترونیک می¬نامند(websurfer). این¬ها کاربرانی هستند که ساعت¬ها در اینترنت به گشت و گذار مشغول می¬شوند، بدون این که هدف یا تمرکز خاصی داشته باشند. برای آن¬ها همین آن¬لاین بودن، تحريك كننده است. آنها از تحريكات چند رسانه‌اي، چالش‌هاي ديدن جاهاي جديد لذت مي‌برند. آنها تمام دوران آن‌لاين بودن و گشتن در اینترنت را فرح¬ بخش و مست کننده می¬دانند و نهایتی برای آن قائل نیستند. ویژگی «هیچ گاه تعطیل نبودن اینترنت»، آن را برای این افراد مسحور کننده و جذاب می¬سازد. ما تمایل داریم تا عرصه¬های ناکامل زندگی خود را بارها ببینیم و این ناتوانی در «به پایان رساندن» و فقدان تعطیلی شبكة اينترنت است كه ما را آن‌لاين نگه مي‌دارد و مجبور مي‌كند، بارها و بارها به اینترنت بازگردیم، حتی بدون این که یک دلیل منطقی برای این کار داشته باشیم. مورد دیگر سوءاستفاده از اینترنت، معتاد شدن به اتاق¬های گپ (Chat Room)، نامه¬های الکترونیکی، سایت¬های دوست¬یابی و… است. واقعیت مجازی جایگزین زندگی واقعی ما غیرارضاکننده این افراد می¬شود و در برخی موارد، افراد در اینترنت احساس شأن اجتماعی بالاتری می¬کنند. سومین مورد استفاده نابجا از اینترنت، مربوط به افرادی است که به طور مقاومت¬ناپذیری به ایفای وظایف آن¬لاین خود مشغول می¬شوند و این عمل برای آن¬ها بسیار تهییج¬کننده است. این مورد در امور بورس ، پورنوگرافی، خرید یا حراج‌های اینترنتی دیده می¬شود. البته بسیاری از افراد اذعان دارند که آن¬ها قبل از اتصال به اینترنت هم به این امور اشتغال داشته¬اند، اما اینترنت آتش آن¬ها را شعله¬ورتر ساخته است. اما بسیاری دیگر هم پس از اتصال به دنیای اینترنت به این رفتارها گرایش پیدا کرده اند. به نظر می¬رسد که اینترنت می¬تواند آخرین اثرات مقاومت افراد را بشکند و برخی افراد دیگر را هم برای اولین مرتبه با این گونه رفتارها آشنا سازد. البته بیشت این روند¬ها تا کنون اثبات نشده¬اند اما بررسیهای بیشتر، صحت آن¬ها را ثابت خواهد نمود. تحقیقات در زمینه اینترنت، بايد در آینده به طور متهورانه¬تری شرایط دهشتناک و پیچیده کنونی را مورد توجه قرار دهد و انواع مختلف رفتارهای اعتیاد آور اینترنتی را به طور واضح¬تری تبیین كند. به علاوه،بايد توجه بیشتری به مکانیسم¬های فیزیولوژیکی ـ روان¬شناختی اعتیاد به اینترنت مبذول داشت و مشخص کرد که کدام یک از عوامل، بر روند اعتیاد به اینترنت موثرترند. از¬آنجا که بسیاری از مشکلات مربوط¬به دنیای اینترنت دارای ریشه¬های جنسی و رابطه¬ای هستند، بايد تحقیقات مفصلی درباره رابطه بی نظی بین این اعمال و اینترنت انجام داد. واضح است که اینترنت به خودی خود مشکلات نوینی را ایجاد کرده است و بسیاری از مشکلات قدیمی را نیز تشدید کرده است. همه تکنولوژی¬ها شیوه¬های زندگی و عاطفي ما را تحت تأثیر قرار می¬دهند. این نکته را هم باید خاطرنشان کرد که اگر تکنولوژی¬ها کیفیت زندگی¬های ما را بهبود نمی¬دادند، دیگر هیچ سودی دربر نداشتند. صرف این که ما می¬توانیم تکنولوژی¬های نوین و محشری ایجاد کنیم، نشانه بی¬خطر بودن آن¬ها نیست.
***
کنترل و سیاست گذاری و فرهنگ سازی برای اینترنت بر عهده تمام مردم است و نیز دولتها که متولیان اصلی این امور هستند باید هر چه سریع تر بدور از هر گونه سیاست زدگی و نگاه های افراطی برای این مهم چاره ای بیندیشند. خلاصه اینکه وسیله بی نظیری مانند اینترنت را که برای بسیاری از ما مفید فایده است باید با دیدی دوستانه و محتاط مورد استفاده قرار داد. با اینترنت کنار بیاییم سولار نت در راه است یعنی تا چندی دیگر ، دیگر نیازی به استفاده از خطوط تلفن و امثال آن برای اتصال به شبکه جهانی نیست و فقط با یک دریافت کننده هوشمند می توان مانند رادیو در هر جایی از جهان بدون محدودیت از آن استفاده کرد پس نقش فرهنگ سازی را با محدود کردن و اعمال زور کمرنگ نسازیم.
منبع : سرمايه
