نام نویسنده: مينو مومنی
از لحظه‌اي كه نخستين كلمات فارسي روي وب رخ نمايان كرده است مدت زمان زيادي سپري نشده است اما در همین مدت کوتاه محتوای فارسی توانسته است به یکی از غنی ترین زبان‌های تحت وب تبدیل شود. افزایش روز افزون سایت‌ها و وبلاگ‌های فارسی همزمان با گسترش نسبی بازارهای کامپیوتري و در دسترس قرار گرفتن اين تجهیزات و شبکه‌های متصل به اینترنت باعث شده به مرور زمان ضریب نفوذ محتوای فارسی به نحو قابل توجهی طی سالهای اخیر افزایش یابد.
کاربران قدیمی زمانی را به خاطر می آورند که با شبکه‌های محلی و کوچک نخستین تجربه‌های تولید محتوای دیجیتالی به وجود آمد و انجمن‌های گوناگونی که بحث‌های مختلفی را دنبال می‌کردند رفته رفته به یکی از جذابترین فعالیت‌های جوانان علاقه مند تبدیل شد و سرانجام با سرازیر شن این رودخانه‌های کوچک به دریای اینترنت یک حرکت فعال بین المللی در این عرصه به وجود آمد. حرکتی که تک تک کاربران فارسی زبان در پرورش و رشد آن نقش داشتند. هر چند توسعه دیجیتالی در کشور با حرکت کندتری نسبت به کشورهای توسعه یافته پیش می‌رفت اما آنچه مزیت زبان فارسی به شمار مي‌آمد پشتوانه غنی و سرشار اين زبان در طی قرن‌ها و علاقه‌مندی مردم این سرزمین به نوشتار بود كه بستر چنين رشدي را فراهم كرد اينك در حالي که تقریبا مسیر تولید محتوای فارسی ( خارج از نگرش های کیفی آن) کاملا شناخته شده و رو به گسترش است مي‌توان نگاهي به چگونگي اين حركت و رشد آن داشت و به نوعي بحث‌هاي يفي و خطرات و مشكلات اين بخش را از نظر گذراند.
توسعه وبلاگها انقلابي در تولید محتوا
یکی از متخصصان زبان شناس ایرانی اعتقاد دارد، امروزه توسعه زبان فارسی مدیون وبلاگ‌های فارسی است هر چند این توسعه نیز مثل هر توسعه دیگری در این سرزمین بی عیب و نقض نبوده است.
وبلاگ‌های فارسی درست زمانی به وجود آمدند که میزان تقاضا برای حضور در این جامعه مجازی به نوعي با افزياش چشمگيري روبه‌رو بود اما اين حضور با ایجاد سایت‌ها و صفحات اینترنتی چندان بی دردسر نبود چرا كه علاقه مندانی که می خواستند ایده و حرکتی را پایه گذاری کنند یا باید از امکانات مالی قدرتمندی برخورار بودند و یا به ابزارهای نرم افزاری تسلط لازم و كافي پيدا مي‌كردند و به همين دليل است كه مشاهده مي‌كنيم نخستین سایتهای فارسی همانهایی هستند که توسط برنامه نویسان و فعالان صنعت انفورماتیک به وجود آمده اند.
مشکلات دیگری نیز چون خرید دامنه و فضای اینترنتی نیز به این موضوع اضافه می شد هر چند به تدریج با گسترش شرکت‌های میزبان وب این مشکل به سرعت برطرف شد. حضور وبلاگها در فضای مجازی بی شک یک حرکت بزرگ به شمار مي‌رفت چراکه وبلاگها امکان نوشتن و عملی کردن یک ایده را به شكلي كاملا رايگان را به وجود مي‌آوردند تا آنجا كه برای داشتن یک وبلاگ ديگر نیازی به تخصص یا آشایی چندانی با برنامه‌های نرم افزاری پیچیده نبود و به خاطر همين امتياز در مدتی کوتاه حجم عظیمی از کاربرانی که تا پیش از این صرفا بیننده صفحات اینترنتی بودند به تولید کننده صفحات فارسی پیوستند و بعد از مدتي ایجاد رقابت بین سرویس‌های ارایه دهنده خدمات وبلاگ نیز به افزایش کیفیت این سرویس‌ها منجر شد به طوری که روند رو به رشد این خدمات از دو سال قبل تاکنون کاملا قابل بررسی است.
اين رشد و توليد محتواي فارسي روي وب در حالي اتفاق افتاد که تعداد کاربران اینترنت در ایران بنا به اعتراف مقامات رسمی از 16 میلیون نفر فراتر نرفته و ضریب نفوذ اینترنت در کشور از متوسط ضریب نوذ اینترنت در منطقه خودمان هم کمتر است. در چنین شرایطی به نظر می رسد حتی توسعه وبلاگها بر افزایش علاقه مندی برای دسترسی به اینترنت در داخل کشور نیز تاثیر گذاشته است. در حالی که هنوز هم تعبیر “چت کردن” از سوی بسیاری از مردم برای علاقه مندان به اینترنت به کار می رود حضور وبلاگها توانسته کیفیت استفاده از اینترنت را نیز ارتفا دهد.
ناهمگونی توسعه محتوا
با يك نگاه اجمالي طي اين سالها مي‌توان دريافت كه رشد وبلاگها و سایتهای فارسی زبان بر اساس برنامه‌ریزی و عملیات حساب شده‌اي صورت نگرفته و همین موضوع مشکلاتی را نیز به وجود آورده است.
گفته مي‌شود آزاد نسبتا بی حد و حصری که وبلاگ نویسان با آن مواجه شدند سبب شده كه عده‌اي به بیراهه كشانده شوند و در اين ميان صفحات بسیاری نیز به بازنویسی بسیار پراکنده متون چاپ شده تبدیل شده است و تعداد زیادی از وبلاگ نویسان نيز به میرزابنویس‌هایی تبدیل شدند که از روی کتابهای شعر و خاطره به پرکردن صفحات وبلاگ مي‌پردازند.
با این حال بسیاری معتقدند که پیش زمینه حضور غنی در اینترنت چیزی جز این نیست و ما نيز قصد قضاوت بر روي محتواي وبلاگها را نداريم چرا كه در ميان اين حجم انبوه وبلاگها به روز شده چه بسيار وبلاگ‌هاي هستند كه مطالب آنها از نظر محتوا و بارمعنايي بسيار غني و خواندني است.
به هرحال اگر محتوای فارسی را چیزی یکپارچه و لزوما مثبت نبینیم می توان آن را به بخش‌های مختلفی تقسیم بندی کرد. هم اکنون یک جست و جوی ساده می تواند انبوهی از مطالبی که عمدتا به یک بار خواندن نیز نمی ارزند، برای کاربر به همراه بیاورد. در واقع همین توسعه ناهمگون تا اندازه زیادی در یافتن متونی كه به کار می آیند نیز مشکل ایجاد می کند و در اين اوضاع و احوال بسیاری پیش بینی می کنند با افزایش حجم اطلاعات غیر ضروری روی اینترنت عملا جست و جوگرهای فعلی اینترنت جای خود را به جست وجو گرهای معنا گرا می‌دهند، جست و جوگرهایی که بر اساس الگوریتم مشخصی به یافتن اطلاعاتی م پردازند که مشخصا مورد تقاضای کاربر است.
یکی دیگر از مشکلاتی که در توسعه محتوای فارسی به آن اشاره شده و تا حدودي دغدغه بسياري را شامل مي‌شود همانا تهدید زبان فارسی است، از آنجا که اینترنت امروزه دسترسی به نوشتار را برای اغلب مردم فراهم کرده و حتی کوچکترین صفحه اینترنتی نیز عملا بخشی از این جهان بزرگ مجازی را شامل مي‌شود بنابراين هر نوع نوشتار سريعا مورد توجه قرار می گیرد از طرف ديگر متاسفانه استفاده از اصطلاحات عامیانه و عمدتا غلط از نظر انشایی و املایی در بسیاری از صفحات وبلاگ و سایتهای فارسی زبان به وفور مشاهده می‌شود و به همين علت کارشناسان اعتقاد دارد باید برای توسعه در این بخش راهکاری اندیشید تا از غلط پروری در این حوزه جلوگیری به عمل آید و در همين راستا گفته مي‌شود هم اکنون پروژه هایی نیز برای توسعه دقیق محتوای فارسی از سوی نهادهای دولتی در حال پیگیری است هر چند تجربه نشان داده، مسیری که چندان با شکل دستوری و بالا به پایین همخوان نبوده را نمی توان با همین شکل نیز اصلاح کرد.
به هرصورت با تمامی این مشکلات به نظر می رسد که توسعه محتواي فارسی بیش از آنکه خطر و مشکل به وجود آورده باشد انبوهی از مزیت‌ها را به همراه داشته بنابراين می توان با هدایت صحیح آن به مجرای درست به بهبود آن نیز کمک شاياني کرد.
خطرات مشکلات پیش رو
واقعیت آن است که توسعه مجازی و تولید محتوای دیجیتالی طی سالهای اخیر با کمترین دخالت دولت صورت گرفته است و اگر از سایتهای دولتی که تعداد آنها چندان زیاد نیست و برخی سایت‌هایی که بودجه‌های میلیاردی برای توسعه محتوا دریافت کردند بگذریم بايد بگويم اكثر سایت‌هاو وبلاگ‌های فارسی به حالتی خودجوش به تولید محتوا در این عرصه می‌پردازند و از اين فعاليت خودجوش نه تنها هيچ حمايتي تا كنون صورت نگرفته بلكه در مقابل مشکلاتی را نیز از سوی دولت به آنها تحميل شده است و آخرين نمونه عيني آن به طرح ساماندهي سايت‌ها ختم مي‌شود. طرحي كه در ابتدا وبلاگها را نيز در برمي‌گرفت كه به عقيده بسياري از كارشناسان اين طرح با اجراي خود به مرگ وبلاگها فارسي روي وب خاتمه مي‌يافت و اين كار خود باعث كاهش توليد محتواي فارسي روي وب مي‌شد چرا كه در حال حاضر اكثر توليد محتوا از سوي وبلاگ‌نويسان روي وب صورت مي‌گيرد. به هر حال گويا پديدآوردگان طرح خود از نتايج نه چندان دلچسب طرح آگاه شدند چرا در كمتر از چند روزاز اعلام طرح ساماندهي سايت‌ها كه در آن ثبت وبلاگها نيز اجباري ذكر شده بود مسئولين امر كلمه تمايل را به جاي اجباري جايگزين كردند.
به هر حال جدا از مسائلي كه ذكر شده بايد به اين نكته توجه داشته باشيم كه امروزه ديگرمحتوا صرا به یک متن نوشتاری خلاصه نمی‌شود و انبوهی از فایل‌های صوتی و تصویری و گرافیکی نیز بخشی از محتوا به شمار می آیند. در این میان دولت به عنوا ن فراهم کننده زیرساخت‌های مخابراتی و اینترنتی نتوانسته همپای تقاضا در این عرصه پیش بیاید و در همين راستا وقتي چند ماه قبل که موضوع کاهش سرعت اینترنت پرسرعت مطرح شد بیشترین مشکل برای کاربران خانگی اینترنت به وجود آمد. در حالی که در بسیاری از کشورها شرکت‌های اینترنتی برای افزایش پهنای باند و ارایه خدمات اینترنت پرسرعت به کاربران سرودست می شکنند در اینجا وزیر ارتباطات و برخی از دیگر مسوولان وزارت ارتباطات به صراحت اعلام مي‌كنند که کاربران خانگی نیازی به اینترنت پرسرعت ندارند. چنین اظهارنظرهاي اگر از سوی کسانی خارج از مجموعه وزارت ارتباطات و مسوولان تصمیم گیر در عرصه اینترنت عنوان می شد شاید تا اندازه‌ای قابل پذیرش بود اما وقتی متولی توسعه ارتباطات و فناوری اطلاعات در کشور چنین موضوعی را اعلام مي‌كند با خود حيرت بسیاری از کارشناسان را به همراه دارد که چگونه ممکن است وزارت ارتباطات ضرورت توسعه اینترنت پرسرعت را درک نکرده باشد آن هم در شرایطی که در برنامه خود دولت توسعه این خطوط به عنوان یک وظیفه به صراحت ذکر شده است. هر چند بعد از آن اعلام شد که کاربرانی که به اینترنت بیش از این ناز دارند می توانند به وزارت ارتباطات مراجعه کنند و با ذکر دلایل خود برای نیاز به اینترنت پرسرعت مجوز دا شتن آ ن را دریافت کنند. اما به نظر نمی رسد حتی یک کاربر هم به این منظور به وزارت ارتباطات مراجعه کرده باشد چراکه عملا شرکت‌های اینترنتی تنها برای مدت کوتاهی مصوبه کاهش سرعت اینترنت را به اجرا گذاشتند و حال نه به شکل رسمی و نه چندان پنهانی به ارایه پهنای باند بیش از 128 کیلوبیت به کاربران مشغولند.
هر صاحب نظري در حوزه آي‌تي به اين واقعيت واقف است كه پهنای باند بالا به دسترسی بیشتر کاربران به منابع اینترنتی و به طبع آن تولید سریع تر و راحت تر محتوای فارسی می‌اجامد. موضوعی که شاید در ابتدای مطرح شدن این محدودیت عملا در نظر گرفته نشده بود.
از طرف ديگر يكي ديگر از مشكلات پيش‌رو براي توليد محتواي فارسي روي وب مسئله تكراري و معضل هميشگي كاربران يعني همان فيلترينگ است مسئله‌اي كه به جرات مي‌توان گفت آنقدر که فیلترینگ اینترنت برای توسعه محتوای دیجیتالی مشکل ایجاد کرده پهنای باند چنین نکرده است.
فیلترینگ طی سالهای اخیر به یکی از سخت‌گیر‌ترین موانع توسعه اینترنت در کشور تبدیل شده و به دلیل ساختار و مدیریت آن که به مسدود شدن اشتباهی هزاران سایت مفید و علمی منجر شده حتی انتقادات نمایندگان مجلس را نیز برانگیخته است. امروزه به جرات می توان گفت که توسعه فیلترینگ واقعا چشمگیر بوده اما در کنار کارکردهای مثبت آن در حذف محتوای غیر اخلاقی ( که تنها 2 درصد کل سایت های اینترنتی را شامل می شود) موارد بسیاری از سایتهای مفید، علمی و پژوهشی و خبری را نیز در خود فرو برده است. تاثیرات چنین فیلترینگ گسترده‌ای باعث شده در بسیاری از اوقات دسترسی بسیاری از پژوهشگران و دانشجویان ایرانی به محتوای علمی به شدت کاهش یابد. این در حالی است که بعد از گذشت چند سال نیز هنوز راه و روش دقیقی و برنامه ریزی شده ای برای مطلع کردن متولیان فیلترینگ از مسدود کردن سایتهای مفید وجود ندارد. این فیلترینگ گسترده عملا باعث سردرگمی بسیاری از کاربران اینترنت شده و در بسیاری از موارد کاربران ایرانی را به جست و جو برای یافتن فیلتر شکن و نقض قانون واداشته است.
به طوركلي به نظر می رسد مشکلات فنی سیستم فیلترینگ فعلی یکی از مهمترین دلایل گسترش یافتن فیلترینگ اشتباهی باشد موضوعی که سالهاست توسط شرکت فناوری اطلاعات در حال پیگیری است اما به نتیجه مشخصی نرسیده است.
***
در توسعه محتوای فارسی شاید آنچه مورد توجه قرار نگرفته فقدان برنامه ریزی دولت به این منظور است. هم اکنون شرکت گوگل طرح دیجیتالی کردن کتابخانه های کل جهان را روی اینترنت در حال اجرا دارد و بسیاری از محتوای حساب شده و دقیق دیگر کشورهای در حال توسعه نیز از طریق اینترنت در دسترس است. در ایران اما برای توسعه محتوا روی وب هیچ سازمان و متولی خاصی وجود ندارد. آنچه تاکنون انجام گرفته ( صرف نظر از کیفیت آن) به صورت خودجوش و توسط کاربران اینترنت بوده است. عدم تخصصی بودجه برای این منظور و حمایت نکردن از برنامه‌ها و رویدادهایی که می تواند به گسترش محتوا روی وب کمک کند از وظایف مسوولان دولتی و نهادهایی است که به این منظور مشغول فعالیتند.
منبع : بزرگراه فناوری
