نام نویسنده: احسان موحدیان
بزرگراه فناوری – بررسی‌ها نشان می‌دهد تا سال 2008 میلادی نرخ رشد سالانه بخش IT در منطقه خاورمیانه به 20 درصد می‌رسد که این امر به معنای اختصاص بودجه‌ای کلان از منابع گسترده نفتی به این بخش نوظهور ولی آینده‌دار است.
امسال صرف بودجه در حوزه IT در عربستان به 6 تا 5/6 میلیارد دلار خواهد رسید و این درحالی است که تحلیل‌گران این رقم را در سال 2005 تنها 2/3 میلیارد دلار پیش‌بینی کرده بودند
در این میان تصور عمومی بر آن است که عربستان سعودی به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده نفت در مطقه و مالک ذخایر بی‌پایان طلای سیاه می‌تواند یکی از پیشروترین کشورها در حوزه ICT باشد. این کشور همچنین به‌طور بالقوه بازار کلیدی ICT در منطقه است، اما واقعیت این نیست و عربستان از برخی همسایگان عرب خود در این زمینه عقب افتاده است.
کارشناسان مسایل IT در منطقه بر این باورند که این حوزه در عربستان سعودی به میزان زیادی توسعه‌نیافته باقی مانده است و این توسعه‌نیافتگی در مقایسه با دیگر کشورهای خاورمیانه کاملا به چشم می‌آید. گزارش موسسه Business Monitor International(BMI) در سال 2005 نشان می‌دهد که هزینه‌های مربوط به IT تنها 6/1 درصد از GDP (تولید ناخالص داخلی) این کشور پادشاهی را به‌ود اختصاص داده است. اما این رقم در کشور کوچکی مانند بحرین 2درصد و در ایالات متحده 3/3 درصد است.
کارشناسان این موسسه معتقدند با توجه به افزایش روزافزون بهای نفت و نگرش مثبت مقامات سعودی به IT امید به تغییر این وضعیت در آینده وجود دارد.
عصام‌البکر معاون شرکت سعودی Digicom بر این باور است که امسال صرف بودجه در حوزه IT در عربستان به 6 تا 5/6 میلیارد دلار خواهد رسید. این درحالی است که تحلیل‌گران این رقم را در سال 2005 تنها 2/3 میلیارد دلار پیش‌بینی کرده بودند.
بخش عمده این بودجه توسط وزارتخانه‌های دولتی و بخش دولتی صرف خواهد شد که مکلف به خودکار کردن سیستم‌های خود شده‌اند. آقای البکر می‌گوید تا چند سال قبل در بخش دولتی نوعی بی‌اعتنایی نسبت به این مسئله به چشم می‌خورد، اما کم‌کم محافل دولتی متوجه اهمیت مسئله شده و به خود آمده‌اند.
وی می‌افزاید شرکت Digicom یکی از اولین شرکت‌هایی بود که موفق به اجرای سیستم دولت الکترونیک در عربستان شد. طرح‌های مختلف این شرکت در وزارتخانه حمل‌ونقل و شرکت آب سعودی درحال اجراست، اما فعالیت‌های حوزه دولت الکترونیک تنها مربوط به این شرکت نیست.
خالدالمبارک معاون شرکت SAP Users Group Arabia(SUGAr) هم در مورد فعالیت‌های مرتبط این شرکت می‌گوید: ما سه سال با وزارت کشور عربستان همکاری داشتیم تا آنان را با دنیای IT آشنا کنیم. هم‌اکنون سیستم مالی این وزارتخانه به‌طور کامل با استفاده از سیستم‌های رایانه‌ای هدایت می‌شود و ما برای آینده هم برنامه‌هایی را در این حوزه در دست اجرا داریم.
وی که از استقبال مقامات دولتی برای استفاده از فناوری اطلاعات در حوزه‌های کاری خود خرسند است می‌افزاید: ما همه‌روزه پذیرای تعداد زیادی از بازدیدکنندگان از بخش دولتی هستیم که دوست دارند از مزایای فناوری جدید بهره‌مند شوند. اگر چه اکثر این افراد از تحولات و تغییراتی که ممکن است با نصب سیستم‌های تازه در حوزه کاریشان صورت بگیرد نگران هستند، اما آن را طبیعی می‌دانند چون درک کرده‌اند که اگر خود را با موج تغییر هماهنگ نکنند عقب مانده و منزوی خواهند شد.
المبارک تحولات ایجاد شده در بانک‌های سعودی در این حوزه را هم مطلوب می‌داند و می‌گوید با استفاده از اینترنت و شبکه‌های اطلاع‌رسانی سیستم‌های بانکی سریع، ایمن و دقیق شده‌اند.
جدا از سازمان‌های دولتی و چالش‌های خاص فراروی آنان، ناظران امور در عربستان سازمان‌های مالی و اعتباری این کشور را از محرک‌های کلیدی برای ایجاد تحولات مثبت به نفع IT به‌خصوص در بخش اقتصاد می‌دانند. از جمله سازمان‌های موفق در این بخش می‌توان به بانک ریاض، بانک ملی عرب (ANB) و سازمان بورس سعودی مشهور به «تداول» اشاره کرد که ارزش سهام در گردش آن هم‌اکنون بالغ بر 600 میلیارد دلار است. تمامی این موسسات از برجسته‌ترین وردهای حوزه IT مانند VOIP، سیستم‌های هوشمند تجاری (Business Intelligence) و سیستم‌های برنامه‌ریزی منابع یا ERP برای مقابله با چالش‌های تجاری و فنی بهره می‌برند.
سعدالخلب مدیر بخش IT بانک ANB می‌گوید با استفاده از فناوری تلفن اینترنتی (VOIP) تعداد تماس‌های برقرار شده با بانک از 300 هزار مورد در ژانویه سال 2005 به یک میلیون مورد در اکتبر سال 2005 رسیده است و این تنها یک مورد از تاثیرات مثبت فناوری‌های مدرن بر روند کسب‌وکار در عربستان است.
در کنار موسسات مالی و اعتباری باید به بخش‌های آموزش، مراقبت‌های بهداشتی و درمانی و ساخت‌وساز هم اشاره کرد. با استفاده از وردهای حوزه ICT بیمارستان‌های عربستان در برخی حوزه‌ها به پیشرفته‌ترین بیمارستان‌های جهان مبدل شده‌اند. البته این پیشرفت‌ها بیشتر مربوط به بیمارستان‌های خصوصی است و بیمارستان‌هایی که زیر نظر مستقیم وزارت بهداشت سعودی هستند از همتایان خود عقب افتاده‌اند.
مدیر یکی از شرکت‌هایی که به همین علت با وزارت بهداشت عربستان رابطه کاری دارد می‌گوید: متاسفانه برخی از آن‌ها نمی‌خواهند با IT روبه‌رو شوند، اما ما تلاش می‌کنیم آن‌ها را متقاعد کنیم که IT راه‌حل مشکلات آن‌است و از هزینه‌هایشان هم می‌کاهد. این تنها روشی است که برای به جلو راندن دولتی‌ها کاربرد دارد.
هم‌اکنون تلاش برای نصب سیستم‌های اطلاعات کلینیکی، سیستم ERP و چند سیستم مبتنی بر IT دیگر در بیمارستان‌های مختلف عربستان در جریان است. مشکل اصلی برای پیشبرد این پروژه‌ها بودجه اندک 48 میلیون دلاری است که به آن‌ها اختصاص یافته است. این رقم تنها دو درصد کل بودجه اختصاص یافته به بیمارستان‌ها را شامل می‌شود و کارشناسان معتقدند رقم مذکور حداقل باید پنج درصد کل بودجه را دربر گیرد.
آموزش دیگر حوزه‌ای است که انتظار می‌رود برای پیشبرد IT در آن سرمایه‌گذاری سنگینی صرت گیرد. دولت سعودی برای کل سال 2006 بودجه سنگینی معادل با 3/23 میلیارد دلار را به بخش آموزش اختصاص داده است که نسبت به سال 2005 حدود 30 درصد افزایش نشان می‌دهد. عربستان برنامه جاه‌طلبانه‌ای برای ساخت 2673 مدرسه جدید، 15 مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای و سه دانشگاه فنی تازه دارد. همچنین قرار است توجه ویژه‌ای به ایجاد زیرساخت‌های IT در بخش آموزش معطوف شود تا دانش‌آموزان و دانشجویان حداقل با مبانی فناوری اطلاعات آشنایی پیدا کنند.
علت این تلاش‌های دولت عربستان کاملا مشخص است، زیرا بسیاری از مدیران IT از این امر شکایت دارند که متخصصان ماهر IT به قدر کافی در این کشور وجود ندارد و در نتیجه پیشبرد بسیاری از امور به سادگی میسر نیست. همین مسئله موجب شده تا بسیاری از شرکت‌های این کشور به استخدام متخصصان خارجی تمایل پیدا کنند، اما دولت عربستان تا به‌حال اجازه نداده که برخی مشاغل حساس از جمله در حوزه IT توسط اتباع دیگر کشورها اشغال شود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که برخی موسسات برای فرار از این محدودیت دست به ایجاد پست‌های شغلی جعلی می‌زنند و خارجیان را در این پست‌ها به‌کار می‌گیرند، چون نیروهای متخصص در حوزه موردنظرشان در میان اتباع کشور سعودی به هیچ‌وجه وجود ندارد.
همین مسئله موجب شده تا فشارهایی برای حذف این قانون محدودکننده به دولت سعودی وارد شود، اما این تلاش‌ها هنوز به جایی نرسیده است.
یک کارشناس به نکته دیگری در این مورد اشاره می‌کند و می‌گوید معدود سعودی‌هایی که در حوزه IT از تخصص کافی برخوردارند ترجیح می‌دهند حتی با دریافت حقوق کمتر در شرکت‌های بزرگ و مشهور کار کنند و همین مسئله مانع پیشرفت و پا گرفتن موسسات کوچک اما خلاق می‌شود که در حوزه IT مشغول فعالیت هستند.
وی می‌افزاید: مشکل کمبود نیروی متخصص را باید با ارایه آموزش‌های پایه‌ای به دانش‌آموزان در سال‌های اولیه تحصیل حل کرد و نباید همه چیز را به دانشگاه‌ها واگذار کنیم. به‌خصوص که دانشجویان پس از چهار سال تحصیل و فارغ‌التحصیلی برای آشنا شدن با محیط کار و تجارت به دو تا سه سال زمان نیاز دارند. آنان باید حداقل از سال‌های پایانی مقطع متوسطه و در حین تحصیل در دانشگاه با نیازهای واقعی حوزه IT در عربستان سعودی آشنا شوند تا زمانی که قصد ورود به بازار کار را دارند با مفاهیمی مانند ERP آشنایی کامل داشته باشند.
مشکل ما آن است که دانشجویانمان رویایی فکر می‌کنند و با واقعیات آشنا نیستند.
او می‌افزاید: دانشجویان باید در حین تحصیل در محیط‌های مرتبط با IT حضور یافته و به‌صورت موردی در مورد یک مسئله به تحقیق و پژوهش عمیق بپردازند تا از گردش کار و نحوه پیشبرد امور در شرکت‌های IT مطلع شوند. اما در کنار مشکلات آموزشی و کمبود نیروی متخصص، حال و هوای خاص سیاسی، فرهنگی و اجتماعی عربستان هم در عدم پیشبرد IT در آن و بی‌رغبتی کارشناسان و شرکت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری و حضور در این کشور تاثیرگذار بوده است. البته این مشکلی است که در بسیاری از کشورهای خاورمیانه وجود دارد.
یک صاحب‌نظر در این مورد می‌گوید: در عربستان سعودی اکثر روسای شرکت‌های تجاری فقط قادر به تکلم به زبان عربی هستند و آشنایی اندکی با انگلیسی دارند. این درحالی است که بسیاری از متخصصان IT هیچ آشنایی با عربی ندارند و ترجمه هم همه مشکلات را حل نمی‌کند.
یک چالش قابل ذکر دیگر فرآیند تصمیم‌گیری در میان صاحبان مشاغل در عربستان است که بسیار کند و سنتی صورت می‌گیرد و این با دنیای دایما درحال تغییر IT سازگار نیست. سعودی‌ها دوست دارند امور را به‌صورت تدریجی تغییر دهند و این سد مهمی در برابر IT است، خساست مقامات عربستان در زمینه تخصیص بودجه به IT که در این مطلب چندین بار نمونه‌هایی از آن را ذکر کردیم هم یک گرفتاری بزرگ دیگر است. مجموعه این مسایل بر روند تصمیم‌گیری تاثیر منفی می‌گذارد.
با پذیرش اولیه عضویت عربستان در سازمان تجارت جهانی این امیدواری به‌وجود آمده که فرآیند امور در حوزه IT در این کشور تا اندازه‌ای متحول شود و به‌خصوص جذب مناب خارجی و برون‌سپاری سریع‌تر و آسان‌تر انجام شود. این مسئله همچنین موجب می‌شود مقاومت برخی ارگان‌های دولتی در برابر IT هم شکسته شود و آن‌ها هم مجبور به سرمایه‌گذاری در این زمینه شوند.
علی‌رغم تمامی این مشکلات به‌نظر می‌رسد تکاپوی موسسات بخش خصوصی و واقعیت‌های جهانی سعودی‌ها را مجبور به پذیرش و درک اهمیت و ارزش IT در آینده‌ای نه‌چندان دور کند.
