نام نویسنده: بهرام اشرف زاده
زبان فارسي در دنياي ارتباطات – چندي پيش نام «وزارت پست و تلگراف و تلفن» رسماً به «وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات» تغيير پيدا كرد.
اين نامگذاري كه نسبتي با تغيير ساختار وزارتخانه داشته‌است و منجر به تعريف وظايف تازه‌اي براي آن مجموعه شده‌است، از جنبه زباني نيز حائز اهميت است، به‌گونه‌اي كه تصادفاً يا تعمداً نام تازه اين وزارتخانه از جهت كاركرد زباني بسيار مناسب است.
از نام قديمي «پست و تلگراف و تلفن» مي‌توان روزگاري را به‌خاطر آورد كه «ارتباطات» به همين سه شيوه محدود مي‌شد و وزارتخانه متولي ارتباطات نيز تنها به مديريت مراسلات پستي و ارتباطات تلگرافي و تلفني مي‌پرداخت. بعدها با گسترش ارتباطات و ظهور وسايل و شيوه‌هاي ارتباطي نوين، بخش‌هاي تازه‌اي نظير تلكس، فاكس، موبايل، ماهواره، اينترنت، و بسياري ديگر، به مجموعه وزارت پست و تلگراف و تلفن افزوده شد. با وجود اينكه اضافه شدن بخش‌هاي جديد به اين وزارتخانه مي‌توانست بدون تغيير نام آن صورت گيرد، برخي به اين فكر افتادند كه نام وزارتخانه را متناسب با فعاليت‌هاي جديد آن تغيير دهند.
به‌دنبال مطرح شدن اين ايده، بحث‌هاي فراواني درگرفت و نام‌هاي گوناگوني م پيشنهاد شد كه مهم‌ترين آنها «وزارت ارتباطات» و «وزارت پست و مخابرات» بود. نام‌هاي ديگري هم مطرح شد كه برخي از آنها ابداً پايه علمي درستي نداشت و بيشتر نشان‌دهنده سليقه و عقيده شخصي پيشنهادكنندگان بود. از اين موارد مي‌گذرم و بحث را روي مقايسه نام قديم و جديد متمركز مي‌كنم.
يكي از اشتباهاتي كه گاهي در هنگام نامگذاري مفاهيم صورت مي‌گيرد، اصرار بر گنجاندن تمام خصوصيات يا عملكردها يا بخش‌هاي متشكله در نامي است كه قرار است بر مفهوم موردنظر اطلاق شود.
به‌عنوان مثال برخي به نام «فرودگاه» ايراد مي‌گيرند و چنين استدلال مي‌كنند كه مكان مزبور فقط مخصوص فرود آمدن نيست، بلكه براي پريدن يا به هوا برخاستن وسايل نقليه هوايي هم هست.
بنابراين بايد نام آن به‌صورتي تغيير كند كه اين مفهوم اخير را هم در بر داشته باشد. به‌نظر مي‌رسد كه نام وزارت «پست و تلگراف و تلفن» نيز به‌همين ترتيب به‌وجود آمده باشد. اما جالب است كه با چنين نگرشي، نام اين وزارتخانه امروز بايد به‌صورت وزارت «پست و تلگراف و تلفن و تلكس و فاكس و موبايل و ماهواره و اينترنت و …» درمي‌آمد! بديهي است كه طبيعت زبان با اين‌گونه نامگذاري در تضاد است. در زبان (چه زبان طبيعي بشر و چه هر نوع زبان مصنوعي) اين ويژگي وجود دارد كه واژه‌ها (نام‌ها) مي‌توانند تا حدي كه هچنان رساننده معني يا انتقال‌دهنده پيام باشند كوتاه شوند. اين ويژگي كه گاهي آن را «كم‌كوشي» مي‌نامند، در اصل معادل «اقتصاد زبان» است، كه معناي آن، صرف حداقل وقت و انرژي براي انتقال پيام است. مثلاً اقتصاد زبان حكم مي‌كند كه به‌جاي عبارت طولاني «وزارت پست و تلگراف و تلفن» عبارت كوتاه‌تر «وزارت پست»، و به‌جاي «وزارت علوم، تحقيقات و فناوري»، عبارت كوتاه‌تر «وزارت علوم» به‌كار برده شود.
به‌عقيده من اگر قرار بود نام وزارت پست و تلگراف و تلفن بدون تغيير ساختار و وظايف آن تغيير كند، مناسب‌ترين نام براي آن «وزارت ارتباطات» بود، زيرا هم به محتواي وزارتخانه به‌درستي اشاره مي‌كند و هم معنايي فراگير دارد.
در وضعيت فعلي كه افزودن دنباله «و فناوري اطلاعات» به نام «وزارت ارتباطات» گويا براي تأكيد بر وظايف جديد اين وزارتخانه ضرورت داشته‌است، به‌گمان من انتخاب نام «وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات» دست‌كم اين مزيت را دارد كه به‌حكم اقتصاد زبان، به‌همان صورت «وزارت ارتباطات» به‌كار برده شود.
علاوه بر مثالي كه در بالا ذكر شد، «وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي» هم از اين مزيت برخوردار است. اما همه وزارتخانه‌ها اين‌گونه خوش‌نام نيستند! آيا شما مي‌توانيد نام وزارتخانه‌هايي را مثال بزنيد كه فاقد چنين مزيتي هستد؟ در يادداشت بعدي به اين مثال‌ها خواهم پرداخت.
