بحران در آموزش جهانى ژورناليسم

نام نویسنده: دکتر يونس شکرخواه

دات – بروز انقلاب ارتباطى باعث شده است تا گفتمان برجسته‏سازى از افراد و نهادها به‏مثابه منبع به ‏سطح مخاطبان سوق داده شود. به ‏ديگر سخن، نقش كامپيوترها در شبكه‏هاى ارتباطى باعث شده است تا مردم قدرت ارتباطى را از رسانه‏ها يا همان دروازه‏بانان پس بگيرند.
اين امر به‏معنى اين است كه قدرت ارتباطى از حالت محدود به‏گسترده (يك منبع براى همه مخاطبان) به‏حالت گسترده به ‏گسترده نقل مكان كرده است.(1)
به گفته هنرى بريتروز (Henry Breitrose) تكنولوژي‏هاى نوين ارتباطى درحال قدرت بخشيدن به‏مخاطبان هستند. اين تكنولوژي‏ها موجب شده‏اند تا مخاطبان، كنترل فعال‏ترى را بر جريان‏هاى اطلاعات اعمال كنند و اين جابه‏جايى همان انقلاب ارتباطى است.(2)
پرسش بزرگ در اين چاروب اين است كه تأثير تكنولوژي‏هاى ارتباطى بر روزنامه‏نگارى چيست، آيا مدارس روزنامه‏نگارى (J-schools) در فضاى سايبراسپيس (Cyberspace) گم خواهند شد؟ آينده روزنامه‏نگارى آبستن چه تحولاتى است؟
ديرك اسما يلى (Dirk Smilie : 9991) نظرات جمعى از دست‏اندركاران ارتباطى را در مقاله خود(3) انعكاس داده است:
مايك گادوين (Mike Godwin) نويسنده انگليسى در اين زمينه مي‏گويد در انگليس قرن هجدهم افراد براى روزنامه‏نگارى آموزش نمي‏ديدند، كافى بود شما چاپكار باشيد، تا ناشر هم بشويد، اما حالا افراد قدرت دسترسى و همچنين توان آفرينش ژورناليسم شخصى را دارند. حروف متحرك چاپ، جهان را به‏ جهان خواننگان تبديل كرد و تكنولوژى كامپيوتر همه جهان را به‏روزنامه‏نگاران مشاركت‏گر فعال تبديل كرده است.
از ديگر سو، پروفسور جيمز كرى (James carey) از مدرسه روزنامه‏نگارى دانشگاه كلمبيا مي‏گويد از واترگيت تا ماجراى لوينسكى مردم احساس مي‏كنند كه نهادهاى حاكم بر امريكا نظير كنگره، دادگاه‏ها، رياست جمهورى و مطبوعات كارشان را درست انجام نمي‏دهند. از ديگر سو كاهش ميزان اخبار بين‏المللى و قدرت گرفتن شركت‏ها در خبرها هم مردم را نسبت به‏سرنوشت و آينده روزنامه‏نگارى نگران كرده است. در همين حال پيتر شانكمن (Peter Shankman) سردبير پيشين سايت معروف اينترنتى AOL مي‏گويد اكثر كسانى ه به‏عنوان آشنا با اينترنت به‏ من معرفى مي‏شوند، مي‏گويند صفحات وب مي‏سازند يا اين كه يك سايت راه ‏اندازى كرده‏اند. در صورتيكه مسأله اين نيست، يعنى اين كافى نيست، بلكه اصل مطلب اين است كه آن‏ها بايد بتوانند تفاوت‏هاى روزنامه‏نگارى آنلاين (Online) را با معيارهاى رسانه‏هاى چاپى درك كنند.
اظهارات جان لاكس (John Lax) از كمپانى بازاريابى كانادايى گرى كاميونيكيشنز (Grey communications) نيز جالب توجه است. او درباره اين تغييرات مي‏گويد مهارت‏هايى كه به‏دانشجويان روزنامه‏نگارى آموزش داده مي‏شود، عمدتاً از جنس مهارت‏هاى نوشتارى است، حال آن كه محيطهاى ديجيتالى نظير وب (web) به‏سرعت حالت تلويزيونى به‏خود مي‏گيرند و مدارس روزنامه‏نگارى به ‏آن بي‏توجه هستند و چنين مواردى را آموزش نمي‏دهند.
از ديدگاه جان‏لاكس، روزنامه‏نگارى براى وب به‏آموزش‏هايى نظير پژوهش، سناريونويسى و تعامل‏هايى از نوع سي‏دي‏رام نياز دارد.
كورينا جى موبيوس (Corina J.Moebius) كه سردبير يك سايت اينترنتى موفق است در اين زمينه مي‏گويد دانشجويان روزنامه‏نگارى در تكنيك‏هاى جست‏وجو در اينترنت بسيار ضعف دارند. آن‏ها علاوه بر اين كه نمي‏توانند اطلاعات را از موتورهاى جست وجوى اينترنتى به‏دست آورند، تفاوت‏هاى نوشتن براى رسانه‏هاى نوشتارى را با نوشتن براى محيطهاى وب تشخيص نمي‏دهند.
در هر حال, براى دستيابى به‏پاسخى جامع در قبال اين پرسش كه آيا مدارس روزنامه‏نگارى در فضاى سايبراسپيس گم خواهند شد يا نه ، بايد به‏جنبه‏هاى آموزش مسأ له هم توجه كرد. آيا مدارس روزنامه‏نگارى از فضاى سايبر عقب مانده‏اند. آيا واقعاً مهارت‏هاى لازم براى ارتباطات سايبر در لشكر فارغ‏التحصيلان ژورناليسم وجود دارد؟ لوريلين بيلى (Lorilyn Bailey) بنيانگذار سايت اينترنتى منابع رسانه‏اى معتقد است (4) به‏جاى واحدهاى موسوم به‏روزنامه‏نگارى با كامپيوتر(5)، بايد واحدهاى دائمى در مورد اينترنت را در واحدهاى روزنامه‏نگارى گنجاند. او به‏مواردى نظر مصاحبه از طريق اينترنت، تحقيق اينترنتى، تعيين صحت اطلاعات، سوژه‏يابى و يافتن منابع اطلاع‏رسان اينترنتى اشاره مي‏كند. در همين زمينه ، نظرات شوراى رسمى آموزش روزنامه‏نگارى و ارتباطات جمعى آمريكا (6) كه واحدها و شرح دروس رشته‏هاى روزنامه‏نگارى و ارتباطات را تعيين و ابلاغ مي‏كند، در اين باره جالب به‏نظر مي‏رسد. شورا معتقد است آموزش‏هاى كنونى و درواقع آموزش‏هاى مربوط به‏مهارت‏هاى روزنامه‏نگارى نمي‏تواند پاسخگوى مهارت‏هاى مربوط به‏رسانه‏هاى نوين باشد، ضمن اين كه واحد گزارشگرى توسط كامپيوتر(7) هم يك واحد اختيارى (elective) است.
نظرات جاش شروتر (Josh Schroeter) مدير برنامه ‏ريزى استراتژيك در مركز رسانه‏هاى نوين دانشگاه كلمبيا (8) نيز مشابه نظرات ديگران است. او مي‏گويد اگر مي‏خواهيم دانشجويان در قرن آينده نقشى در صنعت روزنامه‏نگارى ايفا كنند، بايد مهارت‏هاى نوين مربوط به ‏رسانه‏هاى نوين را به‏آن‏ها بياموزيم.
به نظر مي‏رسد شتاب تحولات تكنولوژيك در عرصه رسانه‏اى، آنقدر فزاينده است كه اهداف آموزشى كالج‏هاى روزنامه‏نگارى را به‏شدت پشت سر گذاشته است. به‏ديگر زبان، برنامه‏هاى آموزشى مدارس روزنامه‏نگارى حتى در آمريكا كه پيشتاز ژورناليسم است، از تحولات تكنولوژيك عقب مانده است و با توجه به‏اين كه هدف مدارس روزنامه‏نگارى تربيت متخصص حرفه‏اى است و نه آكادميسين ، آن‏ها دچار يك معضل بزرگ شده‏اند، چرا كه نيازهاى محيط هاى حرفه‏اى تغيير كرده و لذا چنين دانشجويانى به‏كار اين محيطها نمي‏خورند.

1. Building citizen-based Electronic democracy http://www.e-democracy.org/intl/library/build.html
2.The media revolution in America and in western Europe: vol II in the Paris-Stanford series(Norwood,Nj: Ablex publishing corporation,1985), 68-69
3.Smillie.D. (1999) future of Journalism gets uncertain forecast http://www.freedomforum.org
4. Media resource site http://www.guestfinder.com
5.Computer-assisted journalism
6.The Accrediting council on Education in journalism and mass communication http://www.mediainfo.com/
7.Computer – assisted reporting
8.Center for new media
£